Eerst de hemel van Utrecht zien

Voor de bundel Willem Elsschot, Dichter vroegen Koen Rymenants en Carl de Strycker Elsschot-kenners een essay te schrijven bij een van de gedichten van de Vlaamse schrijver Willem Elsschot (1882-1960). Zo schrijft letterkundige Anneleen De Coux over de totstandkoming van het gedicht Spijt over het ‘wijf dat moeder heet’, geschreven na het overlijden van zijn moeder. De dichter stuurde steeds een nieuwe versie aan zijn vriend en collega Jan Greshoff totdat hij bij de vierde versie beloofde ‘Deze is definitief. Ik kom er niet meer aan’ om er daarna toch weer aan te sleutelen. Of de anekdote over zijn dochter Ida die uit een schoolboek moest vernemen dat Willem Elsschot het pseudoniem was van haar eigen vader Alfons De Ridder. Het gehele oeuvre van Elsschot wordt in elf delen opnieuw uitgebracht. Kortgeleden verscheen ook Kaas met een gepassioneerd nawoord van NRC-hoofdredacteur Peter Vandermeersch waarin hij uitlegt waarom hij ten minste één keer per jaar Kaas herleest.

Koen Rymenants en Carl de Strycker: Willem Elsschot. Dichter. Polis, 303 blz. € 22,50

Dagelijks lezen we over Russische beïnvloeding, de naderende Brexit of de vluchtelingenstroom naar Europese lidstaten. Speelt Duitsland daarin een belangrijke rol? Kijkt of wijst iedereen naar Berlijn? Met deze vragen in het achterhoofd schreef germanist en romanschrijver James Hawes een zeer toegankelijke, korte geschiedenis van Duitsland. Duitsland in het kort begint in 500 v.Chr. bij de (taal van de) Protogermanen en eindigt in 2016 in een wereld waarin het Westen wankelt. Hawes hoopt dat de bondskanselier het historische Duitsland (‘het oeroude land tussen het Rijnland, de Elbe en de Alpen’) in ere herstelt waardoor de rest van Europa inderdaad naar Berlijn zou kunnen kijken.

James Hawes: Duitsland in het kort. Oorspronkelijke titel The Shortest History of Germany. Vertaling Inge Pieters. Balans, 255 blz. € 19,99

Neuroloog, arts en schrijver Oliver Sacks (1933-2015) schetste twee weken voor zijn dood de inhoud van De rivier van het bewustzijn aan zijn naasten en vroeg hen het klaar te maken voor publicatie. De basis voor het boek lag in de laatste uitzending van de VPRO-serie Een schitterend ongeluk in 1993 van Wim Kayzer omdat Sacks gefascineerd raakte door de inzichten van de andere wetenschappers met wie hij een hele dag optrok. Zijn stijl is er niet door veranderd: Sacks schrijft over zijn patiënten, over zichzelf (over zijn toenemende doofheid waarbij Sacks zich afvraagt of zijn verhaspelingen freudiaanse versprekingen zijn of dat de psychiater daar te stellig in is) en hij refereert aan andere wetenschappers en schrijvers. Oliver Sacks, het geval Sacks zoals deze krant in 2010 schreef, werd in Nederland vooral bekend door De man die zijn vrouw voor een hoed hield (1985) waarin hij de ziektegeschiedenis beschrijft van patiënten met neurologische aandoeningen (vergeetachtigheid, falende herkenning van mens en ding).

Oliver Sacks: De rivier van het bewustzijn. Oorspronkelijke titel The River of Consciousness. Vertaald door Otto Biersma en Luud Dorresteyn. De Bezige Bij, 220 blz. € 24,99

De Italiaanse schrijver Giovanni Frazzetto wordt door zijn uitgever vergeleken met Oliver Sacks omdat hij ook populair wetenschappelijk schrijft en een casus koppelt aan zijn bevindingen. In Nabij. De kunst van intimiteit legt hij uit wat er gebeurt als mensen dicht bij elkaar durven te komen, want volgens de bioloog is intimiteit een levensvoorwaarde. In de combinatie verwijzingen en casuïstiek zou je heel summier de sublieme stijl van Sacks kunnen herkennen, maar Sacks raakt de lezer door zijn voorbeelden en zijn kennis waar Frazzetto de lezer vooral paait met zinnen als ‘schoonheid wil aangeraakt en verkend worden’. Of mensen erop wijzen dat de keuze voor een partner die ‘mogelijk minder’ is dan verwacht, nog altijd gelukkiger maakt dan geen keuze te maken.

Giovanni Frazzetto: Nabij. De kunst van intimiteit. Oorspronkelijke titel Together, Closer. Stories of Intimacy in Friendship, Love and Family. Vertaling Robert Vernooy. Atlas Contact, 182 blz. € 21,99

Het is aan schrijvers en dichters om, meestal onbewust, de aard van een stad bloot te leggen. Dat schrijft Ronald Giphart in het voorwoord van de bloemlezing Stad van zachte idioten waarin hij een groot aantal Utrechters de Domstad laat bezingen. Onder wie dichters als Nicolaas Beets, Leo Vroman en Ingmar Heytze; het zijn herinneringen aan huizen en straten, weerzien met de Dom of, zoals in het gedicht Janskerkhof bis van dichter/performer Bernhard Christiansen, genieten van ‘de hemel zien van Utrecht’. Daarnaast biedt het boek proza van heel veel Utrechtse schrijvers van toen en nu zoals William D. Kuik, Manon Uphoff en Tommy Wieringa. Ook een aanrader voor wie niet in Utrecht woont.

Ronald Giphart (samenst.): Stad van zachte idioten. Thomas Rap, 352 blz. € 19,99

Dat Ernest van der Kwast bij toeval in India het verhaal over de jeugd van zijn moeder hoorde, deed hem besluiten vier studenten die naar Nederland zijn gevlucht te interviewen over vroeger opdat zij nooit zullen vergeten hoe hun leven begon. In Jouw toekomst is mijn toekomst staan portretten van Omar Hammad uit Irak, Heba Alibrahim en Mohamad Baghdadi uit Syrië en Pouya uit Iran. Opvallend is hun scoringsdrift op de universiteit om zich te kunnen meten met Nederlandse studenten al ziet Omar het halen van hoge cijfers als wraakneming op het verleden. Tegelijkertijd spreekt er veel dankbaarheid uit de verhalen en zijn zij de medewerkers van de AZC’s dankbaar voor alle ondersteuning. De buren in de straat waar Heba’s familie woont, hadden het moeilijk met hun komst. Taarten langsbrengen, plantjes langsbrengen. Niets hielp, dus nu hebben ze het opgegeven. Heba studeert geneeskunde en hoopt uiteindelijk terug te gaan naar Syrië om de ziekenhuizen van haar vader weer te helpen opbouwen.

Ernest van der Kwast: Jouw toekomst is mijn toekomst. De Bezige Bij, 78 blz. € 7,99