Veeg je de vloer nog wel voor half geld?

Bij een container met oude televisies, magnetrons en geluidsapparatuur staat Ahmed Ezoljami (49). Met een paar collega’s doet hij de eerste, grove selectie van de spullen – in de hal van het Amsterdamse recyclingbedrijf Milieuwerk. Ezoljami heeft geen diploma’s. In de hal valt hij op door zijn harde lach. Werken noemt hij „heel gezellig”.

Verderop schroeft Roy Bosoe (42) geluidsboxen open en sorteert de onderdelen. Bosoe heeft ook geen diploma’s. In Suriname was hij goudzoeker. Bij Milieuwerk kreeg hij afgelopen zomer voor het eerst van zijn leven een arbeidscontract. „Hij was zo blij als een kind”, zegt directeur David Jansen van Milieuwerk.

Wally van Zanten (45) veegt de vloer. Als je hem naar zijn werk vraagt, zegt hij: „Ik kan veel meer.” Van Zanten deed ooit een opleiding als magazijnmedewerker, maar hij raakte verslaafd en woonde op straat. „Via de voedselbank en dagbesteding ben ik hier terechtgekomen.”

Bij Milieuwerk, op het terrein van het Afval Energie Bedrijf (AEB) in de Amsterdamse haven, werken 85 mensen die ‘iets’ hebben, meestal een laag IQ, waardoor ze minder goed of snel hun werk doen dan mensen zonder zo’n handicap. Ze krijgen begeleiding en verdienen het minimumloon, ruim 1.500 bruto per maand. Het bedrijf krijgt van de gemeente loonkostensubsidie, de werkgever betaalt alleen voor de – beperkte – productiviteit van zo’n arbeidskracht en ook de premies voor pensioen, arbeidsongeschiktheid en werkloosheid.

Zo is het bedacht door het vorige kabinet. De sociale werkplaatsen krijgen er geen werknemers meer bij, het is de bedoeling dat zo veel mogelijk gehandicapten in ‘gewone’ bedrijven gaan werken – of op speciale ‘beschutte werkplekken’ die de gemeente regelt.

Het laten uitsterven van de sociale werkvoorziening was een bezuiniging: medewerkers verdienen daar vaak ruim boven het minimumloon. In de meeste gewone bedrijven krijgen ze wel het minimumloon. Het nieuwe kabinet heeft nu bedacht dat het nog goedkoper kan. Rutte III wil dat werkgevers alleen nog betalen voor de productiviteit, pensioen bouwen de gehandicapten dan niet meer op. En de gemeente vult hun salaris aan.

In het regeerakkoord staat niet: tot bijstandsniveau. Volgens het ministerie van Sociale Zaken is dat ook niet de bedoeling. Maar wat wel de bedoeling is, is nog niet duidelijk. Zeker is dat Rutte III flink wil bezuinigen door het plan: 500 miljoen euro per jaar. Het kabinet wil ook dat er 20.000 extra beschutte werkplekken bij komen.

Gemeenten vragen zich af: hoe krijg je dat geld bij elkaar bezuinigd als je gehandicapte werknemers méér wilt geven dan het bedrag van de bijstand? Daar komt bij, zegt CDA-wethouder Huib van Olden uit Den Bosch: „Wij mogen als gemeente niet aan loonpolitiek doen. Wij kunnen alleen uitkeringen geven.”

Gemeenten verzetten zich tegen het plan van Rutte III om fors te bezuinigen op de salarissen van mensen met een handicap. Lees ook: ‘Betaal gehandicapten voor werk niet onder minimum’

Voor gehandicapte werknemers zou het een fors verlies aan inkomen betekenen. Alleenstaanden raken, als het bijstandsniveau wordt, 40 procent van hun inkomen kwijt en als ze nog bij hun ouders wonen: de helft. Wie getrouwd is of samenwoont, gaat van zo’n 1.500 euro naar ruim 1.300 – dat bedrag krijgt een stel in de bijstand.

‘Dan sluit ik de tent’

In zijn kantoortje zegt directeur David Jansen van Milieuwerk met een cynisch lachje dat het heel mooi is dat zijn werknemers goedkoper worden. „Maar wat heb ik daaraan als niemand nog zin heeft om te komen werken? Want waarom zou je nog van de bank af komen?”

Hij zou, zegt hij, Oost-Europeanen kunnen zoeken voor dit werk. Maar dat was nooit de bedoeling toen hij het bedrijf in 2015 overnam. Milieuwerk is een ‘sociale onderneming’: er moet winst worden gemaakt, tegelijk krijgen kwetsbare mensen kans op een baan. „Als dit plan doorgaat”, zegt Jansen, „sluit ik de tent.”

In de Amsterdamse Houthavens zit Arno Kooy (59) er al net zo somber bij. Hij is mede-eigenaar van Brouwerij de Prael. Van de 36 mensen die hij in dienst heeft, zijn er 22 die begeleiding nodig hebben en voor wie hij subsidie krijgt van de gemeente. „Bierbrouwen”, zegt hij, „is op zich suf werk. Maar met deze mensen erbij is het elke dag een verrassing.” Kooy denkt dat het plan, als het echt doorgaat, „de emancipatie van deze mensen ondermijnt”.

„Bij ons draaien ze mee, ze worden aangesproken als iets niet goed gaat en net als de anderen krijgen ze een dertiende maand.” Dat ze nog steeds voor hem willen werken als ze veel minder verdienen, gelooft ook hij niet. „Ik vind het verschrikkelijk. Wat is in godsnaam de gedachte achter dit verhaal?”

Of ik dit werk ook zou doen voor minder geld? Ik heb vijf kinderen

Achmed Ezoljami, werknemer Milieuwerk

In het voorjaar kwamen de belangenbehartigers van de werkgevers – VNO-NCW, MKB-Nederland en land- en tuinbouworganisatie LTO – met een tienpuntenplan voor de Tweede Kamer. En daar stond het in: laat werkgevers alleen betalen voor de ‘loonwaarde’, regel daarnaast ‘suppletie’. Aart van der Gaag, die namens de werkgevers al drie jaar probeert om gehandicapten bij bedrijven aan het werk te krijgen, presenteerde dat plan.

De werkgevers, zegt Van der Gaag nu, wilden vooral dat de regels eenvoudiger zouden worden. Er zijn verschillende groepen gehandicapten die onder net weer andere regelingen vallen. Door het plan van Rutte III is dat gelukt: „De bureaucratie is vooral voor de gemeenten.” En de werknemers worden goedkoper. „Per werknemer kan het tot een paar honderd euro per maand schelen.”

Toch zit het Van der Gaag niet lekker. „Dat werken moet lonen, is voor mij een heilig principe. Dat dat niet meer zo zal zijn voor deze mensen, bevalt mij niks.”

Van der Gaag zegt dat hij in zijn lobby in het voorjaar vooral aan de ‘Wajongers’ had gedacht: een groep gehandicapten die een speciale uitkering krijgt via het UWV en voor wie verschillende soorten regels gelden. Een deel van die groep houdt extra geld over als ze werken.

Maar terug naar het niveau van de bijstand? „Ik kan het niet anders lezen dan dat het nu zo gaat. Maar wat mij betreft was dat niet de bedoeling.”

Bij Milieuwerk in Amsterdam weten de medewerkers nog niets over het kabinetsplan. Jansen heeft hun alleen verteld dat hij wil „rellen in Den Haag”, omdat hij boos is over het regeerakkoord en dat vinden ze heel goed. Als je rondvraagt: van politiek moeten de mannen niks hebben. En of ze voor veel minder geld nog steeds komen sorteren, schroeven of vegen?

Thuis op de bank zitten

„Dan zou ik ander werk moeten zoeken”, zegt Roy Bosoe. „Maar ja. Waar?”

Ahmed Ezoljami schudt zijn hoofd. „Minder? Ik heb vijf kinderen.”

„Voor 900 euro per maand kom ik niet”, zegt Wally van Zanten.”

Amsterdamse ondernemers belden meteen na de presentatie van het regeerakkoord met SP-wethouder Arjan Vliegenthart – die zelf ook had bedacht: „Zo kan het niet.” Hij besprak het met collega’s in andere steden en in de commissie sociale zaken van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, waar hij voorzitter van is. Vliegenthart: „De wethouders zijn ongerust. Je ontneemt mensen de zin van hun leven en pakt ook nog hun pensioen af.” De gemeenten willen snel langs bij staatssecretaris Tamara van Ark (VVD).

Begin deze week schreven ook gemeenten, bedrijven en werknemersorganisaties uit Noordoost-Brabant een ongeruste brief naar Van Ark. CDA-wethouder in Den Bosch Huib van Olden ondertekende die. „Ik heb mezelf ook uitgenodigd”, zegt Van Olden. Hij zal gaan uitleggen dat het plan goedkoper líjkt te zijn, maar duur kan uitpakken – als mensen niet werken, maar thuis zitten. „Bedenk eens wat dát maatschappelijk kost.”

Van Olden verwacht dat het kabinet met aanpassingen zal komen om het leed te verzachten. „Dat wordt vast hartverwarmend. Maar ik zou er gewoon niet aan beginnen.”