Argwaan zit Jamaica-coalitie in de weg

Het ongeduld in Duitsland neemt toe. Bijna twee maanden na de bondsdagverkiezingen is het nog altijd niet duidelijk of het Angela Merkel gaat lukken een nieuwe regering te vormen. De formatie duurt voor Duitse begrippen uitzonderlijk lang.

Maar gezien de grote politieke verschillen tussen de deelnemers is dat niet vreemd. Merkel moet een coalitie zien te smeden van haar CDU met de conservatieve Beierse zusterpartij CSU, de linkse Groenen en de liberale FDP. Er moet veel onderling wantrouwen worden weggeruimd.

Deze donderdagavond verloopt een deadline, die de betrokken partijen zichzelf hebben opgelegd. De onderhandelaars hopen het dan eens te zijn over een voorlopig akkoord, dat ze aan hun partijen kunnen voorleggen voor ze de tweede, beslissende fase van de regeringsvorming in gaan. Als alles goed gaat kan er dan nog voor kerstmis een ‘Jamaica-coalitie’ zijn – genoemd naar de kleuren van de partijen en die van de Jamaicaanse vlag.

Voor Merkel mág deze formatiepoging niet mislukken – dat zou het einde van haar politieke carrière kunnen betekenen. Desondanks is ze naar buiten toe haar onderkoelde zelf. Andere onderhandelaars slaan stoere taal uit over hun ‘rode lijnen’, of dreigen het op nieuwe verkiezingen te laten aankomen. Merkel legt hoogstens af en toe uit dat iedereen bereid moet zijn compromissen te sluiten.

De moeilijkheid is niet alleen dat de partijen sterk van elkaar verschillen op grote thema’s, zoals vluchtelingen en migratie, klimaat en milieu, en de Europese en begrotingspolitiek. Maar alle vier verkeren ze in een zwakke positie, wat het hun extra moeilijk maakt concessies te doen en die aan hun achterban te verkopen.

Lees ook deze analyse over tegenstellingen in de Duitse samenleving: Merkels vluchtelingenbeleid heeft Duitsland veranderd

In de grootste problemen verkeert de CSU, van oudsher heer en meester in Beieren. Bij de verkiezingen in september viel de CSU in de zuidelijke deelstaat terug van 49,3 naar 38,8 procent, het slechtste resultaat sinds 1949. De anti-immigratiepartij AfD profiteerde daar het meest van.

De schrik sloeg de Beierse christendemocraten om het hart. Is het tij nog te keren voor de deelstaatverkiezingen van volgend jaar? Terwijl partijleider Horst Seehofer afgelopen weken in Berlijn onderhandelde over de nieuwe coalitie, zwol in Beieren de roep aan om vernieuwing aan de top.

De FDP onder leiding van Christian Lindner heeft meerdere keren gezegd niet per se te willen regeren – oppositie is ook een mogelijkheid. Dat is niet alleen een poging de eigen onderhandelingspositie te versterken – in de wetenschap dat Merkel zonder de liberalen geen meerderheid heeft en dat er ook geen alternatief voor haar is. De SPD heeft uitgesloten nog eens met haar in zee te gaan.

Er zit ook een angst achter de branie van de FDP. Nadat de liberalen van 2009 tot 2013 met Merkel regeerden, zagen de kiezers hen als een soort bijwagen – vier jaar verdwenen ze uit het parlement. Een herhaling wil Lindner koste wat kost voorkomen.

De Groenen willen graag regeren. Maar ze beseffen dat het voor hen, als enige linkse partij, moeilijk zal worden herkenbaar te blijven voor de eigen achterban. En de CDU kampt met het probleem dat er intern wordt gemokt over partijleider Merkel – vooral de conservatieve vleugel vindt dat ze te veel naar links is opgeschoven en daardoor ruimte heeft gemaakt voor de AfD, nu de derde partij.

Maar bij alle vier partijen leeft ook het besef dat Duitsland zich in deze onzekere tijd een mislukking slecht kan veroorloven. En dat wie wegloopt van zijn verantwoordelijkheid, hard gestraft kan worden door de kiezers. Van dat besef moet Merkel het hebben.

Lees ook: Spanning binnen CDU/CSU bemoeilijkt coalitievorming