NRC checkt: ‘Jaarlijks kosten files maximaal 3,7 miljard’

De aanleiding

Dit is een jaarlijkse rapportage van het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM), onderdeel van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Het rapport werd vorige week maandag gepubliceerd. Het Algemeen Dagblad berichtte er als eerste over.

Het Mobiliteitsbeeld bevat een opsomming van de belangrijkste trends in mobiliteit, zoals de ontwikkeling van het aantal files en de duur ervan en trends binnen het openbaar vervoer en goederenvervoer. We checken of de kosten van files inderdaad jaarlijks maximaal 3,7 miljard euro bedragen.

Waar is het op gebaseerd?

Het bedrag komt uit de beschrijving van de kosten van files in 2016. Het KiM schrijft: „De totale maatschappelijke kosten door files en vertragingen op het Nederlandse hoofdwegennet zijn voor 2016, in prijzen van 2016, geraamd op 2,8 à 3,7 miljard euro […].” Over de kosten van files en vertragingen in de jaren na 2016 laat het KiM zich niet uit.

De kosten ontstaan doordat mensen in de file tijd verliezen. Dat kunnen kosten zijn als gevolg van productiviteitsverlies, maar ook die wanneer iemand niet of niet tijdig bij zijn bestemming aankomt.

De berekening van deze kosten is gebaseerd op een aantal bronnen. Via uitgebreide metingen, onder meer via het wegdek van snelwegen, kan worden bepaald hoe lang auto’s in de file staan en hoeveel files er zijn. Tevens is bepaald om wat voor rijders het gaat: dagjesmensen, forensen, zakelijke rijders, vrachtwagenchauffeurs etcetera.

Daarnaast baseert het KiM zich op een rekenmethodiek ontwikkeld door Carl Koopmans en Eric Kroes, onderzoekers verbonden aan respectievelijk SEO Economisch Onderzoek en onderzoeksbureau Significance. Die berekenden in 2004 twee soorten kosten van files en vertragingen: kosten als gevolg van het stilstaan in files en kosten door omrijden of thuisblijven.

De hoogte van de kosten hangt af, alweer, van het soort rijder en is in de loop der jaren bijgesteld. Voor persoonsvervoer hanteert het KiM een ‘tarief’ van gemiddeld rond de 10 euro per uur. De hoogte van het bedrag is bepaald na enquêtes waarin autobestuurders werd gevraagd wat zij over hebben voor minder tijdsverlies als gevolg van files. Voor vrachtwagens geldt een tarief in de orde van grootte van vijftig euro per uur. Uit eerdere onderzoeken blijkt dat grofweg de helft van de kosten van files voor rekening van (transport)bedrijven komt.

Voor de kosten als gevolg van bijvoorbeeld omrijden, hanteert het KiM een opslag van 89 procent op de genoemde bedragen van tien en vijftig euro. Daarnaast is er een opslag voor extra brandstofkosten die filerijden met zich meebrengt. Ook is er een opslag voor effecten op andere markten dan de transportsector. Een gezin dat door files veel later bij de Efteling arriveert, kan minder consumeren in het pretpark. Omdat het volgens het KiM heel lastig is deze laatste categorie in te schatten, wordt een opslag met een bandbreedte van tussen de nul en dertig procent gehanteerd. Vandaar de brede marge in de schatting van de totale kosten van 2,8 miljard tot 3,7 miljard euro.

Om het kosten van omrijden of thuis blijven te schatten, is een model gebruikt dat ook in het buitenland wordt toegepast, zegt onderzoeker Koopmans van het SEO. Het is door wetenschappers gevalideerd, in de loop der tijd verfijnd en door rechters geaccepteerd die bijvoorbeeld schadeclaims op grond van files moeten beoordelen.

En, klopt het?

Dat weten we niet zeker. Het blijven natuurlijk schattingen, waarbij ook nog eens gewerkt wordt met bandbreedtes. Bovendien kunnen we de kosten van files in de komende jaren niet zomaar extrapoleren omdat de aard van de files kan veranderen, de omvang van het productiviteitsverlies.

Conclusie

De stelling in diverse media dat de jaarlijkse kosten van files maximaal 3,7 miljard euro bedragen, is strikt genomen onjuist. Het staat niet in het rapport van het KiM, waarnaar wordt verwezen. Maar uit de ontwikkeling van verkeersstromen voor bijvoorbeeld 2017 blijkt dat het maximum van de berekende kosten van files in de buurt zal komen van het genoemde maximum van 3,7 miljard euro. Daarom beoordelen wij de stelling als grotendeels waar.