Winnaar Babis belooft Tsjechen grote schoonmaak

De populistische Actie van Ontevreden Burgers (ANO) van miljardair Andrej Babis heeft zaterdag de Tsjechische parlementsverkiezingen gewonnen.

Met 95 procent van de stemmen geteld stond ANO – dat ook ‘ja’ betekent — op meer dan 30 procent. Haar sociaal-democratische coalitiepartner CSSD beleefde een historische nederlaag en zakte tot onder de 8 procent.

Voormalig minister van Financiën Babis, de tweede rijkste man van het land, wil de Tsjechische staat „runnen als een bedrijf” en is radicaal tegen Europese plannen om vluchtelingen onder te brengen in zijn land. Ook wil Babis de macht breken van „traditionele, corrupte partijen”, waaronder hij ook de sociaal-democraten schaart.

Babis werd zelf in staat van beschuldiging gesteld in een zaak rond fraude met 2 miljoen euro aan Europese subsidies. Verscheidene partijen hebben gezegd dat zij niet in een coalitie zullen stappen met Babis als premier voordat die zaak opgehelderd is.

Behalve ANO deden ook andere anti-establishmentpartijen het goed. De anti-islamitische en eurosceptische SPD van de in Japan geboren Tomio Okamura, berucht geworden door zijn oproep varkens uit te laten in de buurt van moskeeën, stond zaterdagavond op 11 procent. Aan de progressieve zijde van het spectrum behaalde de Piratenpartij 10 procent van de stemmen met een programma van digitale rechten, directe democratie en een transparante overheid.

Lees ook het interview van correspondent Roeland Termote met Andrej Babis: De man die Tsjechië wil runnen als bedrijf

Protestbeweging

Wat verklaart deze electorale vloedgolf? Tsjechië heeft zelf weinig gemerkt van de Europese migratiecrisis en nam slechts 12 vluchtelingen op van de 2.691 die zijn voorzien volgens Europese herverdelingsquota. Het land verwacht dit jaar 2,4 procent economische groei, heeft een begrotingsoverschot en heeft met 3,8 procent de laagste werkloosheid van de EU.

Jiri Pehe, directeur van de Praagse afdeling van de New York University (NYU) en voormalig adviseur van president Vaclav Havel zaliger, wijst naar de geslaagde ANO-campagne. Daarin zet Babis zichzelf neer als een competente zakenman die corruptie zal uitroeien. „Tot zo’n vijf, zes jaar geleden was corruptie wijdverbreid”, zegt Pehe. „Inmiddels gaat het meer om een perceptiekwestie: de situatie is veel verbeterd. Babis heeft echter geen ander thema om de samenleving te mobiliseren. Hij richtte zijn partij op als protestbeweging en moet die sterk houden.”

Een ander campagnethema was migratie. 60 procent van de Tsjechen wil helemaal geen vluchtelingen opnemen, volgens een recente peiling van de Tsjechische Academie voor Wetenschappen. 64 procent ziet migranten als een dreiging.

De Tsjechische minister-president Bohuslav Sobotka beschuldigde Babis eerder van belastingontduiking met zijn chemie- en voedselbedrijven. Sobotka probeerde hem te ontslaan als minister van Financiën.

Nare bijklank

Kritiek van buiten op de weigering om mee te werken aan het Europese quota-systeem ergerde de Tsjechen. ‘Quota’ heeft een nare bijklank, zegt Michael Zantovsky, voormalig topdiplomaat en een andere vertrouweling van Havel. „In de vijftiger jaren hadden we een intern ‘quota-systeem’. Wanneer je afstudeerde, stuurden ze je naar de mijnen, de akkers of de fabriek. En: in dit deel van de wereld hebben we nauwelijks historische ervaringen met moslims. Mensen vrezen het meest wat ze het minst kennen.”

Ondanks de goede economische prestaties zijn de burgers „niet zorgenvrij”, voegt hij daaraan toe. Dat heeft volgens Zantovsky te maken met de deceptie die volgde na de EU-toetreding in 2004. „Wat mensen verwachtten, is dat als we hard werkten en de juiste dingen deden, de kloof met West-Europa qua levensstandaard en lonen gradueel zou verdwijnen. Dat is niet gebeurd.”

Een coalitie rond ANO zet naar verwachting de hakken in het zand tegen verdere Europese herverdeling van vluchtelingen

Slechts 25 procent van de Tsjechen hebben nog een positief beeld van de Unie, volgens een EU-peiling uit 2017. De EU wordt geassocieerd met economische turbulentie en de migratiecrisis, terwijl een deel van het electoraat bovenal vastigheid wenst. Zantovsky: „Onder het communisme kon niemand aspiraties koesteren, maar je was vrij zeker dat je nooit hongerig zou worden de volgende dag. Toen het totalitaire systeem in elkaar stortte, stortten de communistische zekerheden mee in. Sommige mensen zijn inmiddels nostalgisch naar dat soort zekerheid.”

Een coalitie rond ANO zet naar verwachting de hakken in het zand tegen verdere Europese herverdeling van vluchtelingen. Ook zullen de Tsjechen hun munteenheid, de kroon, niet inwisselen voor de euro. Maar andere verrassingen inzake Europees beleid zullen beperkt blijven, verwacht de sociaal-democratische staatssecretaris voor EU-zaken Ales Chmelar. „Babis is veel normaler en meer pragmatisch dan pakweg Le Pen of Wilders, mensen die een echte dreiging waren voor het Europese project”, zei Chmelar voor de resultaten bekend werden.

Pehe is het daarmee eens. „Ik denk niet dat Babis een nieuwe Viktor Orbán [premier van Hongarije] of Jaroslaw Kaczynski [partijleider van de Poolse regeringspartij PiS] wordt. Hij is elastisch: hij past zijn ideeën aan naargelang de vereisten van het moment. Het zou ongunstig zijn voor hem om Tsjechië te verwijderen van de EU. Hij heeft wel rare ideeën over het hervormen van het politieke systeem, maar daarvoor heb je een grondwetgevende meerderheid nodig. Dat zal niet lukken.” En toch, zegt Pehe: „Veel mensen steunen hem omdat hij strijdt tegen corruptie. Zij zouden over enkele jaren verrast kunnen vaststellen dat hij zijn politieke invloed gebruikte om zijn vermogen uit te breiden met enkele miljarden kronen.”