Medische ethiek? Wóllig!

In de hoek van het kantoor staat een grote lijst, zorgvuldig ingepakt in bubbeltjesplastic. Jet Bussemaker (PvdA) moet glimlachen als ze ernaar kijkt. Van alle vertrekkend ministers van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap wordt een portretschilderij gemaakt, dat in de hal van het ministerie wordt opgehangen. Normaal gesproken is dat portret pas klaar als de minister al lang weg is. Maar de kabinetsformatie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie duurde zó lang; Bussemaker is allang geschilderd. De demissionair minister: „Het moest zolang ergens staan, dus hebben ze het hier maar neergezet.”

Het was een vreemde week voor Jet Bussemaker. Hier, aan de vergadertafel van haar kantoor op de vijfde etage van de Hoftoren, las ze dinsdagmiddag het nieuwe regeerakkoord. Hoewel ze nog als minister in functie is, kreeg Bussemaker het akkoord gewoon nadat het officieel was gepresenteerd, in een e-mail van haar voorlichter.

In twee hoofdstukken was ze bijzonder geïnteresseerd: het onderwijskatern (vanwege haar huidige baan) en de medisch-ethische passages; ze was als staatssecretaris in Balkenende IV, tussen 2007 en 2010, verantwoordelijk voor medische ethiek.

Het beleid in het regeerakkoord nieuw? Het is gewoon een voortzetting van wat wij al doen

Hoe heeft u de tekst over uw huidige ministerie gelezen?

„Je ziet dat heel veel beleid als nieuw wordt gepresenteerd, maar eigenlijk gewoon een voortzetting is van wat wij al doen. Ik vind het heel belangrijk dat het leenstelsel in het hoger onderwijs blijft. Leuk van het nieuwe kabinet dat studenten halvering van het collegegeld krijgen in het eerste jaar, maar ze betalen dat uiteindelijk weer terug doordat de rente op de aflossing van de studieschuld omhooggaat. Dat viel me meteen op. Ik ga altijd heel snel naar de bijlagen bij zo’n document. Daar zie je de addertjes onder het gras. Dat zijn er nogal wat.”

Lees ook: het interview met ChristenUnie-onderhandelaar Carola Schouten: ‘Ik appte Zalm: ik heb een foutje gemaakt’

Zoals?

„Natuurlijk komt de 270 miljoen euro voor de leraren in het basisonderwijs er, waar mijn PvdA zo hard voor gevochten heeft. Maar heb je het zinnetje daarna gelezen? Daar staat dat met dat geld ook gesleuteld wordt aan de uitkeringen van ontslagen leraren. ‘Normaliseren van de bovenwettelijke regelingen’, lees ik. Dan vraag ik me af: hoeveel gaat er straks écht naar leraren? Dat is zo’n omineus zinnetje, daar maak ik me druk over.”

Bussemaker verdiepte zich al zeer gedetailleerd in het onderwijsbeleid van het nieuwe kabinet. Ze kent iedere maatregel, kan alles plaatsen. Cultuureducatie? „Het Wilhelmus staat erin, meer niet.” De agenda voor een beter wetenschappelijk klimaat? „Dat is mijn idee, waar extra geld voor komt. Ben ik heel blij mee.” Het lerarentekort? „Zie ik nergens terug, terwijl wij dat als enorm probleem zien. Heel vreemd.”

Maar blader met Bussemaker door het medisch-ethische hoofdstuk uit het regeerakkoord en er valt haar iets heel anders op. „Dat er énorm veel woorden nodig zijn om te vertellen dat je heel weinig gaat doen. Wóllig! De meest voorkomende woorden die ik zie: discussie faciliteren, onderzoek doen, zorgvuldig handelen. Zorgvuldig handelen! Ik ken níémand die niet zorgvuldig wil handelen als we het hebben over abortus, voltooid leven of embryo-onderzoek.”

Na bijna twintig jaar is het mooi geweest in Den Haag

Ze ziet vooral stilstand op medisch-ethisch gebied. „En dat is logisch. Je mag verwachten dat de ChristenUnie probeert stappen terug te zetten, maar daar gaan de andere partijen niet mee akkoord. Dan kom je altijd op een status quo uit.”

En dan komt er volgens Bussemaker, net als in haar tijd met de ChristenUnie als coalitiepartner, ook altijd een klassieke aanpak. Meer aandacht voor waardig oud worden en pijnbestrijding in de laatste levensfase koppelen aan de hoop dat minder mensen dan euthanasie willen, is één van de plannen uit het akkoord. Een bekende oplossing om allebei de partijen het gevoel te geven dat ze iets hebben bereikt, volgens Bussemaker.

Er komt ook onderzoek naar mensen die hun leven ‘voltooid’ vinden en daarom euthanasie zouden willen. „Maar er staat niet wanneer dat dan allemaal afgerond moet zijn. De kans lijkt me groot dat het over dit kabinet heen getild wordt.”

Een vertragingstactiek?

„Een bezweringsformule. Om al die opvattingen tot hun recht te laten komen, en elkaar toch ergens vast te houden.”

De partijen hebben een ‘toetsingskader’ opgesteld om nieuwe medisch-ethische kwesties te wegen. Het kabinet-Balkenende IV viel bijna toen u, tot woede van coalitiepartner ChristenUnie, meer wetenschappelijk onderzoek met embryo’s wilde toestaan. Dat willen de partijen nu voorkomen.

„Zulk gedoe voorkomen, dat hebben we toen ook geprobeerd. Ik schreef aan het begin van mijn termijn als staatssecretaris een visiebrief over medische ethiek. Die was met brede instemming van de ministerraad geaccordeerd, daar was ik trots op. Ik durf te zeggen: dat was een veel gedetailleerder toetsingskader dan wat ik hier lees. Maar zelfs dat kon de problemen over embryoselectie niet voorkomen. Je kan in zo’n kabinet overvallen worden door medisch-ethische kwesties, door wetenschappelijke vooruitgang, door een actiegroep met een protest. Dan moet je meteen optreden, beslissen. Daar helpt zo’n bezweringsformule geen moedertjelief aan.”

Voor u is het ministerschap bijna voorbij. Wat gaat u nu doen?

„Ik heb nog geen nieuwe baan, maar ik denk aan iets in de publieke sector. Misschien iets met een internationale dimensie. Niet meer in Den Haag. Na bijna twintig jaar is het hier mooi geweest.”