Kan Merkel conservatief sexy maken?

Twee weken na de bondsdagverkiezingen heeft Angela Merkel (CDU) een eerste noodzakelijke stap gezet voor de vorming van een nieuwe coalitie. Met de Beierse zusterpartij CSU heeft ze een compromis bereikt over de fel omstreden vluchtelingenpolitiek.

Zo kunnen de twee christen-democratische partijen nu als één blok beginnen aan de formatieonderhandelingen met de liberale FDP en de Groenen. Merkel heeft deze twee beoogde coalitiepartners uitgenodigd om volgende week verkennende gesprekken te beginnen, na de deelstaatverkiezingen die zondag worden gehouden in Nedersaksen.

Lees ook: Wijzigt Merkels migratiebeleid en eurocrisisaanpak nu?

Hoe moeilijk die besprekingen worden, bleek al meteen. Enkele politici van de Groenen lieten maandag weten niets te voelen voor een beperking van het aantal toe te laten vluchtelingen, zoals CDU en CSU zondagavond hebben afgesproken. Maar voor Merkel is een coalitie van CDU/CSU (de Union) met FDP en Groenen de enige optie, omdat de sociaal-democratische SPD na haar historisch slechte verkiezingsresultaat niet opnieuw met de christen-democraten onder Merkel wil regeren.

Bovengrens van 200.000

Splijtzwam tussen CDU en CSU was het afgelopen jaar vooral Merkels vluchtelingenpolitiek en de steeds herhaalde eis van CSU-leider Horst Seehofer dat er een ‘bovengrens’ (van 200.000) gesteld moet worden aan het aantal vluchtelingen dat Duitsland per jaar opneemt. Merkel verzette zich daar consequent tegen, omdat zo’n bovengrens, en het weigeren van vluchtelingen als die bovengrens bereikt is, in strijd zou zijn met het internationale recht.

Op de achtergrond speelt onvrede bij de CSU, en een deel van de CDU, dat Merkel in de twaalf jaar dat ze regeert te veel naar links is opgeschoven en zo de conservatieve kiezers heeft verwaarloosd. Ze zou daarom verantwoordelijk zijn voor de groei van de rechtse anti-immigratiepartij AfD, die nu met 13,2 procent als de op twee na grootste partij in de bondsdag is gekomen.

Lees ook: Merkels vluchtelingenbeleid heeft Duitsland veranderd

Het akkoord waarin de christen-democratische zusterpartijen elkaar zondagavond vonden is „een klassiek compromis”, zei Merkel maandag in een toelichting. „Beide partijen zijn elkaar tegemoet gekomen.” Het woord ‘bovengrens’ komt in het akkoord niet voor. Wel willen CDU en CSU voorkomen dat het aantal vluchtelingen uitkomt boven de 200.000 per jaar - maar dat lijkt een flexibel maximum.

De bondsdag kan besluiten om dat aantal in noodsituaties te beperken (bijvoorbeeld bij sterk oplopende werkloosheid in Duitsland) of te verhogen (bij een oorlog of grote crisis in de regio). Het aantal asielzoekers dat wordt afgewezen en uitgezet, of uit eigen beweging vertrekt, wordt van de 200.000 afgetrokken.

In geen geval zullen vluchtelingen aan de Duitse grens geweigerd worden, want, zoals Merkel en haar medestanders zeggen: „een grondrecht heeft geen bovengrens”. CDU en CSU zijn het verder eens geworden dat er een immigratiewet moet komen, die de komst regelt van technisch personeel en andere vakmensen, waar in Duitsland groot gebrek aan is.

De kou is nog niet uit de lucht

Hoewel Merkel en Seehofer de weg nu hebben vrijgemaakt om met de FDP en Groenen te gaan onderhandelen, is de kou in eigen gelederen nog niet uit de lucht. De CSU heeft bij de verkiezingen het slechtste resultaat in meer dan zestig jaar behaald (38,8 procent) en wil zich herstellen met een duidelijk conservatiever profiel. De partij wil daar haast mee maken, omdat er volgend jaar herfst deelstaatverkiezingen in Beieren zijn.

In dat licht bracht de CSU dit weekeinde een tienpuntenplan uit, met de titel: ‘Waarom de Union een burgerlijk-conservatieve vernieuwing nodig heeft’. Zonder met zo veel woorden afstand te nemen van Merkel, zinspeelt het stuk wel op ontevredenheid met de bondskanselier. De Union moet meer zijn dan een „kiesvereniging voor bondskanseliers” en moet zich „centrum-rechts” positioneren. Behalve de ‘bovengrens’ zouden ook patriottisme en een zelfbewuste Duitse cultuur (Leitkultur) een belangrijke rol moeten spelen. De tijdgeest zou conservatief zijn, aldus het stuk: „Conservatief is weer sexy”.

Niet iedereen binnen de CSU is er van overtuigd dat dit alles genoeg is om de kiezers terug te winnen die zijn weggelopen naar vooral de AfD en in mindere mate de FDP. Net als de CDU en de SPD kampt de Beierse partij met het probleem dat het steeds moeilijker is een volkspartij te zijn, dat wil zeggen verschillende maatschappelijke groepen te vertegenwoordigen.

Schuiven CSU en CDU na de tegenvallende uitslagen van de laatste verkiezingen naar rechts op, dan winnen ze misschien AfD-kiezers terug, maar dreigen mensen in het centrum kwijt te raken.