Gaan deelfietsen de weerstand overwinnen?

Opeens waren ze er deze zomer. Deelfietsen. Al snel werden ze omgedoopt tot strooifietsen. Of, minder poëtisch: dumpfietsen.

De vrolijk gekleurde fietsen – bijna altijd een laag damesmodel met een mandje voorop – zorgen voor veel ergernis. Ze ‘vervuilen’ de binnensteden van Amsterdam en Rotterdam omdat ze na gebruik overal worden achtergelaten. En ze leggen beslag op schaarse publieke ruimte. Amsterdam kondigde vrijdag aan dat aanbieders drie weken de tijd krijgen om fout geparkeerde fietsen te verwijderen. Eind oktober gaat de gemeente ze zelf weghalen.

Met alle ophef over overlast bleven andere zaken onderbelicht. Wie zijn die aanbieders van deelfietsen eigenlijk? Waarom zijn ze opeens actief in Nederland? En gaat het idee werken?

Geld van techreuzen

China loopt voorop. Twee concurrerende bedrijven, Ofo en Mobike, hebben daar miljoenen deelfietsen in de steden geïntroduceerd. De nieuwe generatie deelfiets is free floating: zonder vaste standplaats. Gebruikers lokaliseren en openen de fiets met een app.

Zulke investeringen laten zich makkelijk verklaren, zegt Arnoud van Waes, promovendus innovatiestudies aan de Universiteit Utrecht. Hij kijkt hoe fietsinnovaties kunnen bijdragen aan leefbare steden en volgt de opkomst van deelfietssystemen.

Van Waes: „Voor de investeerders zijn de potentiële inkomsten uit gebruikersdata belangrijk. Denk aan profielinformatie, locaties, routes. Bedrijven kunnen daarmee gericht adverteren.” Van Waes verwacht dat Ofo of Mobike zich ook in Nederland zullen melden.

Tot nu toe zijn drie buitenlandse bedrijven actief in Nederland: oBike uit Singapore, Donkey Republic uit Denemarken en Dropbyke uit Litouwen. FlickBike, Hello-Bike en de elektrische Urbee zijn Nederlands. De onder studenten populaire Swapfiets (15 euro per maand) heeft 17.400 klanten in tien steden. Vervoerder Arriva heeft de Nextbike, Syntus de Keobike. De tijd dat NS een monopolie had met de OV-fiets is voorbij.

Klemmende deur

Op een verdieping aan de Herengracht zit de afdeling Benelux van oBike. De 60 miljoen dollar die oBike in augustus ophaalde bij een onbekend ‘wereldwijd transportplatform’ (Uber?) en investeringsfonds Grishin Robotics zijn nog niet in Amsterdam beland. Een naambordje ontbreekt, de deur klemt op het tapijt.

Heel erg jammer dat het imago van deelfietsen zo negatief is, zegt directeur Hugo Knuttel. „Wij zijn sinds april in gesprek met de gemeente Amsterdam, we hadden het goed voorbereid. Door de overvloed in één keer deze zomer is dat mislukt. Nu zitten we in een negatieve flow, dan gaan mensen zeuren.”

En dat terwijl de deelfiets veel goeds te bieden heeft, vindt Knuttel. „Minder auto’s in de stad betekent minder blik op straat en minder vervuiling. Wij kunnen bijdragen aan groenere steden.” Op termijn ziet Knuttel drie doelgroepen, in volgorde van voorkeur: bewoners, forensen, toeristen. Het doel is fietsen in twintig steden. Hoeveel fietsen oBike al heeft uitgezet wil hij niet kwijt. „Dat is bedrijfsgevoelige informatie.”

Vikenti Kumanikin, een van de vier oprichters van FlickBike uit Amsterdam, heeft minder moeite met openheid. Hij stuurt zelfs een geanonimiseerd overzicht van alle ritten sinds de start op 3 juli. Daaruit blijkt dat 11.000 van de 17.000 ritten, 64 procent, gemaakt zijn door Amsterdammers en 83 procent door Nederlanders.

Voor de deelfietsbedrijven is gebruik door bewoners een belangrijk argument in hun gesprekken met gemeenten. Die willen immers minder fietsen in de openbare ruimte, niet meer. Bewoners kiezen wellicht voor een vervangende fiets, toeristen zorgen voor extra fietsen.

Ook Kumanikin betreurt de omslag in beeldvorming. Van de duizend fietsen waar FlickBike mee begon, zijn er 50 à 100 gestolen of verdwenen. Uitbreiding buiten Amsterdam zit er voorlopig niet in, gemeenten zijn terughoudend.

Toch is Kumanikin optimistisch over de kansen van de deelfiets. „Verzet hoort bij nieuwe dingen. Kijk hoe snel we gewend zijn geraak aan Netflix en Spotify, dat is ook gebruik in plaats van bezit.”

Vervoer van deur tot deur

De deelfiets past inderdaad in ‘mobility as a service’, een begrip dat wordt omarmd door vervoersbedrijven en politici. Binnenkort stelt de reiziger via de smartphone zijn reis op maat samen, met diverse transportmiddelen en aanbieders. De consument bezit geen vervoer, maar koopt vervoer. De deelfiets past ook in het vervoersconcept ‘van deur tot deur’: vervoer voor het eerste en laatste stukje van en naar huis.

Als de huidige weerstand is overwonnen, ziet wetenschapper Van Waes een mooie toekomst voor de deelfiets. „Over twee jaar zal het veld er totaal anders uitzien, partijen zijn verdwenen of overgenomen.” Wie de strijd gaat winnen, durft Van Waes niet te voorspellen. „Veel hangt af van gemeentelijk beleid. Gaan ze aanbestedingen uitschrijven? Hoeveel beperkingen komen er?”

Door de ophef wordt beleid versneld ingevoerd. Chaos leidt tot regulering. Het Haagse gemeentebestuur bepaalde vorige week dat alleen aanbieders met eigen parkeervoorzieningen zich in de stad mogen vestigen. Van de drie grote steden staat Rotterdam het minst vijandig tegenover de deelfiets. Wethouder Pex Langenberg schreef eind augustus aan de raad: „De gemeente juicht particuliere initiatieven als Obike in beginsel toe.”

Nederland fietsland

Volgens Van Waes maken drie factoren de snelle opkomst van de deelfiets mogelijk. De kapitaalkrachtige partijen die er brood in zien, het (nog) ontbreken van regels en de technische mogelijkheden. „Er is geen infrastructuur nodig. Je hoeft alleen maar fietsen neer te zetten, de app doet de rest. Het is een activiteit die makkelijk op te zetten en uit te breiden is.”

Het voordeel van Nederland als fietsland is tegelijk het nadeel. Goede voorzieningen, iedereen kan fietsen. Maar iedereen heeft ook al een fiets, 1,3 per inwoner zelfs. De deelfiets wint pas als dat cijfer omlaag gaat. En als er betere fietsen komen.

Lees ook: De ‘strooifiets’ leidt meteen tot ergernis

De deelfietstest

De deelfiets kent twee vormen: stationbased en free floating. De eerste fiets moet naar een vaste locatie worden teruggebracht. Het klassieke en succesvolle voorbeeld is de OV-fiets van NS. Er zijn nu 8.500 OV-fietsen, volgend jaar komen er 6.000 bij. De tweede fiets kan overal worden achtergelaten, althans op plaatsen waar fietsen mogen worden geparkeerd. Deze vrijheid kan worden beperkt met geofencing, waarbij de fiets alleen binnen een zone kan worden gebruikt.

Strikt genomen geen deelfiets, maar wel populair is de Swapfiets, een initiatief dat in 2015 is gestart door drie studenten van de TU Delft. Inmiddels hebben ze 14.700 abonnementhouders in tien steden, veelal studenten. Gebruikers van Swapfiets (herkenbaar aan de blauwe voorband) betalen 15 euro (studenten 12 euro) per maand voor een omafiets zonder franje die thuis wordt afgeleverd en opgehaald als er iets mis mee is. Het motto: ‘Wij zorgen ervoor dat je fiets het altijd doet.’

Onderstaande deelfietsen zijn getest in Amsterdam en Rotterdam. De beoordeling is gesplitst naar app en fiets, de kwaliteit kan behoorlijk verschillen. Bij het oordeel over de app gaat het om gebruiksvriendelijkheid, zowel bij de aanmeldprocedure als tijdens het gebruik. De app van Donkey Republic leek in orde, maar sloeg op tilt toen het beëindigen van de rit niet goed verliep. In de app van Dropbyke was het lang zoeken naar de cijfercode om het slot mee te openen. Hello-Bike vraagt bij aanmelding om een overmaking van 0,99 cent. Deelfietsen zijn geen optie voor mensen die geen financiële transacties via hun smartphone willen doen.

oBike

Herkenbaar aan grijs en geel frame
Komt uit Singapore
Actief in Amsterdam, Rotterdam, binnenkort Den Haag
App goed: handig, extra info
Fiets slecht: laag frame, trapt veel te licht (klein verzet)
Prijs €0,25 per 15 min 79,- borg
Verder oBike, wereldwijd actief in elf landen en ambitieus, is de meest zichtbare deelfiets in Amsterdam en Rotterdam. De fiets trapt alsof hij alleen een eerste versnelling heeft en is daardoor uitsluitend geschikt voor korte ritjes.

Donkey Republic

Herkenbaar aan oranje frame
Komt uit Denemarken
Actief in Amsterdam, Haarlem, Hoofddorp en Rotterdam, sinds deze week in Utrecht
App slecht: onvolledig
Fiets matig (3 versnellingen)
Prijs €12,- per dag
Verder Pas na gebruik blijkt dat fiets alleen op beperkt aantal locaties kan worden geparkeerd. Parkeren op andere locatie dan vertrek kost 3 euro extra. Actief in 19 landen. Naam verwijst naar eenvoudig en betrouwbaar vervoer.

Dropbyke

Herkenbaar aan blauw frame
Komt uit Litouwen
Actief in Amsterdam, Rotterdam, binnenkort Den Haag
App slecht: moeizame procedure, ongunstige prijs
Fiets uitstekend: 3 versnellingen, trapt lekker zwaar
Prijs €8,-/uur, €10,-/24 uur, €30,- per maand
Verder Van het slot halen en weer afsluiten van de fiets is onhandig: beugelslot met cijfercode bij start, foto maken bij parkeren. Huurtijd van minimaal één uur maakt korte ritjes erg duur. Achterlaten op andere locatie kost 1,45 euro extra.

Flickbike

Herkenbaar aan zwart frame en oranje velgen en bakje voorop
Komt uit Amsterdam
Actief in Amsterdam
App goed, maar moeizame aanmeldprocedure met betaling van 1 eurocent
Fiets matig: te licht verzet
Prijs €1,- per 30 min
Verder Amsterdamse start-up sprak al in een vroeg stadium met gemeente over overlast. Gebruiker moet bij parkeren bevestigen dat fiets in rek staat. Betere fiets is in de maak, pilotversie rijdt al rond.

Hello-bike

Herkenbaar aan rood frame, velgen en jasbeschermers, zwart rekje voorop
Komt uit Amsterdam
Actief in Amsterdam Zuidas
App goed, alleen aanmelden is lastig
Fiets goed robuust
Prijs €1,-/uur, €4,-/12 uur, €6,-/ 24 uur
Verder Hello-Bike is een initiatief van belangenvereniging Hello Zuidas en winnaar van een aanbesteding. Bedoeld om het autogebruik op de Zuidas te verminderen. Wie er op station Zuid één zoekt moet eerst een eindje lopen.

Gobike (e-bike)

Herkenbaar aan wit frame
Komt uit Rotterdam
Actief in Rotterdam
App geen app, website is helder en gebruiksvriendelijk.
Fiets goed, 4 niveaus trapondersteuning, maximaal 25 km/u, display op stuur
Prijs €0,45 per 15 min/15.- abonnement per jaar
Verder Gobike is een initiatief van Rotterdam, RET en Waterbus. De 50 e-bikes staan nu bij Rotterdam Centraal en Willemsplein, er komen nog vier locaties bij. De fietsen zijn genoemd naar Rotterdammers. Jules Deelder is defect.