Indiase demonstranten: de kogel kwam van rechts

„Jullie kogels maken ons niet bang”, staat op posters die demonstranten meedragen in een protest in de Indiase hoofdstad New Delhi naar aanleiding van de moord op de bekende journaliste en sociaal-activiste Gauri Lankesh. Zij verzette zich in veel van haar artikelen tegen de opkomst van het hindoe-extremisme.

Dinsdagavond arriveerde Lankesh bij haar woning in Bengaloru (voorheen Bangalore). Ze stapte uit haar auto en opende de poort van haar oprit. Uit het donker doemde een man op in zwarte kleding, zijn gelaat verborgen in een zwarte motorhelm. Hij beschoot haar van dichtbij. Lankesh probeerde haar woning in te rennen, maar stortte na een paar meter ineen, op de drempel van haar veranda. Dat is alles wat de politie, die beschikt over video-opnamen gemaakt door de beveiligingscamera die Lankesh bij haar voordeur had geïnstalleerd, tot nog toe heeft prijsgegeven.

Het protest in New Delhi vindt plaats twee dagen na haar dood, op donderdagavond. Zo’n vijfhonderd demonstranten verzamelen zich in het centrum van de stad. Het is de tweede dag van protesten. Net als een dag eerder komen in grote steden als Mumbai, Chenna, Lucknow en Bengaloru mensen samen om Gauri Lankesh te gedenken en te protesteren tegen het klimaat van onverdraagzaamheid waarin de brute moord volgens hen kon plaatsvinden. Het zijn kleine demonstraties van tientallen tot honderden mensen. ‘Enkele duizenden mensen’ alles bij elkaar schatten Indiase media. Dat is niet veel in een land van 1,3 miljard inwoners.

Protest van de elite

Het is een protest van een elite, geeft Pawan toe. Ze is een jaar of dertig, draagt een blauw-grijs hemd en heeft haar lange zwarte haar in een staart. Zittend op een stoeprand luistert ze naar de toespraken. Ze vermoedt dat veel Indiërs niet in de gaten hebben wat er aan de hand is.

„Onze democratie ligt onder vuur. Dat is al een tijd het geval, en nu wordt het des te duidelijker”, zeg ze. „Als je jezelf een democratie noemt, kun je niet je denkbeelden opleggen aan anderen, of het nu gaat om gebruiken, levensstijl, voedselkeuze of wat dan ook.”

Pawan verwoordt het gevoelen van velen in de Indiase liberale bovenklasse, waar minder wordt gehecht aan nauw luisterende religieuze noties of het type patriottisme dat momenteel opgeld doet in India, en dat stelt dat wie zich niet gedraagt als een ‘waar hindoe’, geen patriot kan zijn. Tegen de tachtig procent van de Indiase bevolking hangt het hindoeïsme aan. Het patriottisme van religieuze minderheden wordt, nu India een hindoeïstische regering heeft, door politici vaak openlijk in twijfel getrokken.

Extremistische hindoegroepen

Dat geldt ook voor het patriottisme van schrijvers, dichters journalisten en andere intellectuelen die vraagtekens plaatsen bij het hindoe-extremisme dat opgeld doet. Zij wijzen erop dat de Hindutva-filosofie, waarin iedereen die geen hindoe is zich moet aanpassen aan de wetten en gebruiken van het hindoeïsme, ondemocratisch is. Ook het in regeringskringen gepropageerde verbod op het slachten van koeien (en stieren, kalveren en ossen) is volgens het vrijdenkende deel der natie slechts een notie van de hoogste kaste (de Brahmin) die zijn religieuze visie wil opleggen aan alle hindoes en alle anders- of niet-gelovige Indiërs.

[/caption]

De studentenactivist Umar Khalid betreedt het podium. Hij verkreeg bekendheid door zijn arrestatie, en die van andere studentenleiders, in 2016, toen de politie de campus van India’s toonaangevende Jawaharlal Nehru Universiteit (JNU) binnenviel op zoek naar studenten die anti-India- en pro-Pakistanleuzen zouden hebben gescandeerd tijdens een protest. Hij kwam vrij op borgtocht. Zijn rechtszaak wegens ‘sedition’ (‘muiterij tegen het gezag’, een notie uit een gehandhaafde Britse wet uit 1870) moet nog dienen.

„Er is een klimaat gecreëerd in het hele land waarin wie dan ook gedood kan worden”, schreeuwt hij vanaf het podium. „Een klimaat waarin mensen die vragen stellen, worden gebrandmerkt als anti-nationaal, als verraders. Als mensen die geëlimineerd en vermoord kunnen worden. Ze hebben lynchende bendes op ons los gelaten.”

Khalid doelt op de ‘vrijwilligersgroepen’ van hindoes die zichzelf ‘gau rakshaks’ noemen, ‘koeienverdedigers’. De bendes zijn actief in dorpen en langs snelwegen en richten zich vooral op moslims en dalits (van wie velen hindoe zijn en koeienvlees eten). Wie in hun handen valt en door hen wordt verdacht van het slachten of alleen maar het vervoeren van koeien, wordt afgetuigd of regelrecht gelyncht.

Ruim twintig moslims en dalits werden de afgelopen drie jaar vermoord door gau rakshak. Ze werden in brand gestoken, doodgeslagen of opgehangen. Verscheidene Indiase verslaggevers toonden hoe de koeienbendes samenwerkten met de politie, die volgens velen slechts halfhartig optreedt als de gau rakshaks bloed doen vloeien.

Drie schrijvers vermoord

Het klimaat van intolerantie trekt niet alleen sporen door de onderste lagen van de samenleving. Ook intellectuelen zijn hun leven niet zeker. De afgelopen jaren werden drie schrijvers vermoord: Narendra Dabholkar, Govind Pansare en Malleshappa Kalburgi. Minder bekend en invloedrijk dan Gauri Lankesh, maar alle drie verzetten ze zich in hun werk tegen het manipuleren van ‘de massa’ voor politieke doeleinden.

Volgens sommige Indiase media zou zelfs het type wapen – een zelfgemaakt ‘country gun’ van groot kaliber – bij alle vier de moorden eender zijn. Geen van de moorden is vooralsnog opgelost.

Een andere theorie is dat de Naxalieten, de maöistische rebellen die al decennialang een guerrilla tegen de Indiase staat voeren vanuit de oerwouden van Midden- en Oost-India, achter de moorden zitten. De country gun is hun favoriete wapen. En volgens haar broer zou Gauri Lankesh in het diepste geheim bezig zijn geweest een grote groep Naxalieten te bewegen zich over te geven. De strijd van de maoïisten tegen de kastensamenleving en andere vormen van onderdrukking, gaat gepaard met criminele activiteiten en liquidaties van tegenstanders, overlopers en verraders.

Kritiek op journalistiek

Of het nu extreem-links of extreem-rechts was, volgens Amit Baruah, hoofdredacteur van Delhi’s editie van de invloedrijke liberale krant The Hindu, doet dat niets af aan de toenemende intolerantie in India. Dat klimaat is volgens mede geschapen door sommige van zijn vakgenoten. „Ik schaam me diep als ik op onze tv-kanalen de troep zie langskomen die doorgaat voor journalistiek”, zegt hij als hij de demonstranten toespreekt.

Wat later licht hij zijn woorden toe. „Er is een gelijkenis tussen de standpunten van de partij die aan de macht is, en de verslaggeving en onderwerpskeuze van de nieuwszenders waar ik op doelde”, zegt hij.

Hij noemt geen namen, maar er is doorgaans veel kritiek op Hindi-zenders als Aaj Tak, de tweetalige zender Zee News (Hindi en Engels) en het voornamelijk Engelstalige CNN-News18, dat wordt gekeken in 45 miljoen huishoudens.

In 2016 nam verslaggever/redacteur Vishwa Deepak ontslag van Zee News. Volgens hem voerde de zender doelbewust „een campagne van blind nationalisme”, destijds gericht tegen de studenten van JNU. Bij CNN-News18 (de zender betaalt de Amerikaanse naamgenoot voor het voeren van de naam CNN) worden volgens anonieme medewerkers oekazes vanuit de leiding gegeven voor pro-BJP-berichtgeving. News18 is in handen van Mukesh Ambani, een steenrijke Indiase zakenman die op goede voet staat met premier Narendra Modi.

Tijdens ons gesprek, stapt een verslaggeefster van CNN-News18 op Baruah af. Ze schudt zijn hand en bedankt hem voor zijn openheid over de rol van de media. „Het gaat niet om de zenders, maar om de journalisten die er werken”, zegt ze.

„Ik weet wat je bedoelt”, antwoordt Baruah.

Hij wijst op een poster van een van de demonstranten. ‘Zwijgen is geen optie’, staat er op. De verslaggeefster knikt, bedankt hem nogmaals, en loopt weg.