De politieke opleving in Moskou begint onderop

’Ik weet niet of er iemand komt, hoor”, zegt Aleksandr Zamjatin, maar nog geen kwartier later wordt hij omringd door buurtbewoners. De jonge kandidaat-politicus heeft zich nog niet voorgesteld of wordt hij al in de rede gevallen. „Steekt u vooral van wal.”

De bewoners van de wijk Zjoezino maken zich zorgen. In heel Moskou zullen oude sovjetflats worden gesloopt. Er is fors bezuinigd op onderwijs en gezondheidszorg. Terwijl burgemeester Sergei Sobjanin miljarden euro’s uitgeeft aan de verfraaiing van de binnenstad, moet Zjoezino het doen zonder tandarts en zonder polikliniek. Wel kwam er een fontein van 1,7 miljoen roebel (bijna 25.000 euro).

„Voor 1,7 miljoen roebel”, zegt Aleksandr Zamjatin, „kun je vijf kinderspeelplaatsen neerzetten.” De Sberbank is dicht, klaagt een bewoonster. „Waar moet ik nu pinnen?” „En de apotheek op de hoek”, zegt haar buurvrouw, „is ook dicht.” „Daar heb ik meer klachten over gehoord”, zegt Zamjatin. Zorgvuldig maakt hij een aantekening in zijn multomap.

Natuurkundige Zamjatin (26) verdient nu nog zijn geld door bijles wiskunde te geven. Maar zondag hoopt hij gekozen te worden in de raad voor het ‘rajon’ (deelgemeente) Zjoezino. Een partij heeft Zamjatin niet. Maar wat niet is, kan nog komen: de jonge natuurkundige ziet de deelraad als het begin van een lange politieke carrière. „Het afgelopen halfjaar heb ik gemerkt dat ik dit kan, dat ik dit wil, en dat ik hiermee moet doorgaan.”

Handtekeningen verzamelen

Zondag zijn er lokale verkiezingen in Rusland, maar voor de belangrijke posten staat de uitslag al vast. Politici die zich willen laten verkiezen tot gouverneur, moeten eerst handtekeningen verzamelen van de lokale raadsleden. Het ‘gemeentelijke filter’ is een effectieve manier om politiek ongewenste kandidaten te weren, zoals de populaire burgemeester van Jekaterinenburg, Jevgeni Roizman. In juli liet Roizman weten dat hij zijn kandidatuur intrekt. Geen wonder dat de opkomst voor zondag wordt geschat op hooguit een procent of dertig.

Toch is dat niet het hele verhaal. In de regio’s mogen de verkiezingen dan voorspelbaar zijn, in Moskou zou de oppositie zomaar een voet aan de grond kunnen krijgen – op het laagste lokale niveau.

Komende zondag kiezen de Moskovieten de ‘raadsleden’ van de 125 deelgemeenten van de Russische hoofdstad. Ook hier maakt Poetins partij Verenigd Rusland grotendeels de dienst uit. Maar dit jaar heeft zich namens de oppositie een opvallend groot aantal nieuwe kandidaten gemeld – voor bijna allemaal is het hun eerste stap in de politiek.

In Moskou zou de oppositie zomaar een voet aan de grond kunnen krijgen.

Hoe zit dat? Voormalig Doema-lid Dmitri Goedkov wil volgend jaar een gooi doen naar het burgemeesterschap, maar zonder achterban komt de oppositionele politicus niet door het ‘gemeentelijke filter’. Dit jaar probeert hij daarom zoveel mogelijk onafhankelijke kandidaten in de Moskouse deelraden te krijgen. Het project wordt gesteund door ‘Open Rusland’, de organisatie van voormalig olietycoon Michaïl Chodorkovski. Potentiële kandidaten kregen les in campagnevoeren en kregen hulp bij de administratieve rompslomp.

Bij de vorige deelraadverkiezingen, in 2012, deed slechts een handjevol oppositiekandidaten mee. Dit jaar heeft Goedkovs organisatie 983 kandidaten ingeschreven voor de 1.517 zetels in de deelgemeenten. Ter vergelijking: Verenigd Rusland heeft er 1.477. Goedkovs kandidaten maken in theorie een reële kans: per zetel zijn er gemiddeld 4,2 kandidaten. Dat is overigens een stuk meer dan vijf jaar terug, toen er gemiddeld ruim drie concurrenten om een zetel streden.

Aleksej Navalny (40) is de populairste Russische oppositieleider en staat bekend als een fel criticus van de huidige president Vladimir Poetin. Hij maakte eind 2016 bekend mee te willen doen aan de verkiezingen.

Politieke wedergeboorte

De afgelopen jaren is de belangstelling voor politiek in Moskou sterk gestegen. Burgers maken zich boos over het ‘renovatieprogramma’ van burgemeester Sobjanin, waardoor anderhalf miljoen Moskovieten gedwongen moeten verhuizen.

Maar er zijn ook andere, dieper liggende redenen. Tijdens de eerste jaren van Poetins bewind lieten veel Russen de politiek graag voor wat zij was: er moest geld worden verdiend, een huis en een auto worden gekocht. Maar sinds 2014 is Ruslands nieuwe middenklasse er fors op achteruit gegaan, en de perspectieven zijn somber. Komend jaar zal naar alle verwachting president Poetin zich weer kandidaat stellen en met grote meerderheid worden herkozen.

Maar in Moskou is het aan het gisten. De 48-jarige psychologe Inna Zjarkova was nooit geïnteresseerd in politiek: „Ik ging zelfs niet stemmen.” Nu is ze kandidate voor het rajon Dorogomilovo – namens de communisten van de KPRF, in naam een oppositiepartij, maar in de praktijk een partij die nauw samenwerkt met het Kremlin. Niet dat Zjarkova de regering steunt – ze heeft zich geregistreerd op de site van Goedkov en volgde de lessen politiek van ‘Open Rusland’.

Zjarkova’s politieke wedergeboorte begon met de plannen voor de bouw van zeven torenflats bij het Park van de Overwinning, een van de weinige groene oases in de grijze Moskouse binnenstad. Ze ging naar de betoging tegen sloopplannen in Moskou, dit voorjaar. En ze raakte in contact met activisten uit andere wijken: „Energieke, mooie vrouwen.”

Zjarkova stort zich nu met hart en ziel op haar kandidatuur. Ze voert campagne van acht uur ’s ochtends tot tien uur ’s avonds. Alleen al het plakken van posters is monnikenwerk, want op de een of andere manier worden die van haar steeds weggehaald. Haar kansen? „Fifty-fifty.” 

„Ik ben bijna aan de finish”, schrijft ze enkele dagen later. „Als ik zeg dat ik moe ben, is dat een understatement.” Er volgen drie smileys. „Maar ik verveel me geen seconde!”