Vergeet 1 januari, begin nú met goede voornemens

Elke zomer pakt Arnold Bakker (53) ergens halverwege de vakantie zijn smartphone erbij, om zijn lijstje met goede voornemens van de vorige zomer te bestuderen. Dit jaar kwam dat moment op een Grieks eiland, op een terrasje, zon die langzaam in de zee zakte, ijskoud biertje erbij. „Alleen tijdens mijn zomervakantie kijk ik op dat mapje op mijn telefoon. Ik evalueer mijn voornemens van afgelopen zomer en bedenk wat ik het komende jaar wil veranderen.” Het blijkt voor hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie Bakker, verbonden aan de Erasmus Universiteit, het perfecte moment om voornemens te maken: 80 procent van die voornemens wordt bij hem werkelijkheid.

De meeste mensen beginnen met goede voornemens op nieuwjaarsdag, maar voor sommigen werkt dat na de zomervakantie veel beter. Want aan dat afgelegen strandje ergens in de laars van Italië komen echte verlangens boven: meer tijd aan de kinderen besteden, niet meer zo chagrijnig uit je werk komen. Die ene wandeling door een Oostenrijks bergdorpje doet realiseren dat er nu toch echt wat kilootjes af mogen. Op vakantie weten mensen weer wat er werkelijk toe doet.

„De vakantie duurt in de zomer toch meestal langer dan in de winter en mensen gaan verder en langer weg. Door helemaal uit te zoomen van het dagelijks leven kun je goed bedenken wat je anders wilt als je weer thuis komt.”

‘Later’ is valkuil

Bovendien blijkt uit meerdere onderzoeken dat mensen door een langere vakantie tot drie weken daarna nog extra frisse energie hebben, zegt Bakker. Die kan iedereen die gedragsverandering nastreeft goed gebruiken. Deze frisse energie is in januari juist ver te zoeken: het gebrek aan zonlicht en drukke overgangsperiodes op werk zorgen bij veel mensen voor vermoeidheid, of zelfs depressie. Bewezen is het niet, maar het is volgens Bakker wel heel plausibel te denken dat winterse vermoeidheid het moeilijker maakt om voornemens vol te houden. „Het stellen van een nieuw doel geeft altijd energie, maar in september heb je daar nog de extra geestkracht van de zomervakantie bij.”

Ook hoogleraar sociale psychologie Roos Vonk (56) denkt dat de periode na de zomervakantie een juist moment is voor goede voornemens. Al is volgens haar eigenlijk elk moment goed om de eerste stap te zetten. In het boek Je bent wat je doet (2014) beschrijft ze dat de grootste valkuil van voornemens „later” is want later komt altijd alles beter uit.

Ongemak verdragen

Maar terwijl de kerstvakantie vaak volgepropt zit met etentjes, vrienden en familie en nog meer etentjes, kunnen mensen in hun zomervakantie echt afstand nemen. „Dan moet je je voornemens nog wel concreet maken”, zegt Vonk. „Dus je moet niet als voornemen alleen stellen: beter voor mezelf opkomen. Bedenk precies wat, wanneer, waar, in welke situatie en met wie je de eerste stap gaat nemen. Bedenk in welke situaties je precies vaker ‘nee’ wilt zeggen en dat als je overvallen wordt zal zeggen: ‘Mag ik er even over nadenken?’” Maar moet dat stappenplan dan gemaakt worden als je net lekker met een sudoko en een wit wijntje voor de tent zit? „Dat kan ook achteraf. Bedenk tijdens de vakantie waar je naartoe wilt en maak het stappenplan thuis.”

Lees ook: ‘Probeer het maar eens, echt dankbaar zijn’

Vonks andere tip om voornemens werkelijkheid te laten worden: leer ongemak of spanning verdragen. De eerste keer ‘nee’ zeggen bijvoorbeeld voelt altijd ongemakkelijk, en beginnen met sporten is niet leuk. „Anders had je het hiervoor al wel gedaan. Accepteer die tijdelijke negatieve gevoelens.” Door moeilijke situaties heel specifiek voor te bereiden en te visualiseren, kun je volgens Vonk al anticiperen op dit zenuwachtige of ongemakkelijke gevoel en is het daarna in werkelijkheid minder lastig. Het loont dus om je ongemak psychologisch al te doorleven, daar in de Zwitserse Alpen of op dat Waddeneiland. „Maar het belangrijkste is de eerste stap thuis gewoon te zetten”, zegt Vonk. „Dan creëer je al een nieuwe werkelijkheid.”

Volgens Bakker helpt het om goede voornemens tegen anderen uit te spreken. „Het zorgt voor discipline. Want als je stopt, komt daar toch gevoel van schaamte bij.” Daarnaast is het volgens hem belangrijk om niet al te makkelijke voornemens te bedenken. „Probeer in die stille periode van de vakantie te laten bezinken wat je écht wilt. Doordenk wat werkelijk betekenis geeft aan je werkzame leven of het ouderschap.” Anders loopt het na de eerste drie weken alweer in de soep met die voornemens. Bakker: „Ik loop al vijftien jaar hard. Elk jaar na de zomer verschijnen er begin september van die groepjes met hele mooie pakjes aan. Maar tijdens de eerste regenbui eind september zijn ze allemaal weer verdwenen.” Hardlopen was dan blijkbaar niet hun diepste wens.

Blijven veranderen

Zijn de voornemens in januari anders dan die van na de zomervakantie? Vonk: „Met nieuwjaar staan slank worden en meer bewegen al jaren op nummer één.” Waarschijnlijk omdat de kerstvakantie ook vooral een eetvakantie is. Ze vermoedt dat de zomervakantievoornemens vaker over werk gaan. Maar ze kent geen onderzoek waaruit blijkt dat bepaalde voornemens betere slagingskansen hebben.

Lees ook: Alleen sukkels hebben het druk

Bakker zegt dat voor werk en privé ook hetzelfde geldt: enthousiasme en toewijding komen nooit aanwaaien. „Om het spannend, leuk en uitdagend te houden moet je blijven veranderen.” Zelf heeft hij de laatste twee dagen van zijn vakantie in de tuin zitten snoeien en een nieuw bed en vloerkleed gekocht.

„Die verandering geeft een goed gevoel: september is een nieuwe start en je kunt er wat van maken.”

En dat is wat het leven volgens hem uiteindelijk vermag: „Of je laat het over je heen komen of je maakt plannen.”

Zes tips voor goede voornemens

Maak een concreet plan. Bedenk de eerste stap en wanneer, waar en met wie je die zet.

Verdraag ongemak. Zet af en toe je gevoel op nul en volg gewoon het plan.

Bedenk hoeveel plezier je jezelf doet als je doorzet. Leer de stem van het smoesjes-monstertje in je hoofd herkennen.

Kijk door de bril van een buitenstaander naar je gedrag. Dan is je oordeel eerlijker.

Verplaats je aandacht als je emotioneel bent. Emoties vernauwen je blik, maar ze gaan weer over.

Denk aan de toekomst. Als dit dilemma zich in de toekomst zou afspelen, wat zou je dan doen? Wat je later zou doen, doe dat nu.

Tips uit Je bent wat je doet: van zelfkennis naar gedragsverandering van Roos Vonk