Ook marechaussee en SVB kregen gegevens ov-reizen

Ook buitengewoon opsporingsambtenaren (boa’s) van gemeenten, de Sociale Verzekeringsbank en de Koninklijke Marechaussee hebben reisgegevens gekregen van Translink, de organisatie achter de ov-kaart. Dat heeft het bedrijf dinsdag gemeld. Eerder werd al bekend dat de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) en het Openbaar Ministerie informatie ontvingen. Het gaat om incidentele verzoeken, zegt Translink.

DUO vraagt veruit het meest om reisgegevens, in het kader van fraudeonderzoek. Na berichtgeving van de Volkskrant werd bekend dat DUO sinds medio 2015 zonder tussenkomst van een officier van justitie reisgegevens heeft opgevraagd van 377 studenten, om te onderzoeken of zij fraudeerden met hun studiebeurs. Bij 307 van deze studenten stelde DUO inderdaad fraude vast. Zihni Özdil (GroenLinks) heeft Kamervragen gesteld over de kwestie.

Translink zegt wettelijk verplicht te zijn om reisgegevens door te geven als ze worden gevorderd door een toezichthouder of een instantie met officiële opsporingsbevoegdheden.

Toch is de organisatie achter de ov-chipkaart begin juni gestopt met het doorgeven van gegevens aan andere partijen dan het OM, vanwege een oordeel van de rechtbank Den Haag in mei. DUO had een beroep gedaan op de Algemene wet bestuursrecht, waarmee het zakelijke gegevens mag opvragen voor fraudeonderzoek. De rechter oordeelde echter dat het hier helemaal niet om zakelijke gegevens gaat, want reizen met een persoonlijke ov-kaart „raken het privéleven”.

Lees ook: Reisgegevens honderden studenten doorgespeeld

De Koninklijke Marechaussee laat weten inderdaad ov-gegevens op te vragen in strafrechtelijke onderzoeken, maar met toestemming van een officier van justitie. De Sociale Verzekeringsbank kon dinsdagmiddag zelf één voorbeeld vinden van het opvragen van reisgegevens. Daarbij ging het om een onderzoek naar AOW-fraude. Met welke doeleinden boa’s van de gemeenten reisgegevens opvroegen, is niet bekend.

Het OM mag reisgegevens opvragen bij zaken waarin er een voorlopige hechtenis mag worden opgelegd – zoals oplichting, witwassen of handelen in verboden middelen. Bij een lichter vergrijp moet de rechter-commissaris toestemming geven.

Huisbezoeken

Sinds 2012 mag DUO frauderende studenten opsporen. In de eerste twee jaar liepen er al 3.400 studenten tegen de lamp. Liegen over je adres kan voor een arme student lucratief lijken: uitwonende studenten die voor 2015 gingen studeren, krijgen een basisbeurs van maandelijks 286 euro, voor thuiswonende studenten is dat 102 euro. DUO kan bijvoorbeeld een onderzoek beginnen als de ouders van een student naast de onderwijsinstelling wonen, maar de student een adres tientallen kilometers verderop opgeeft. Of als er meer studenten op een adres staan ingeschreven dan er kamers zijn.

DUO doet huisbezoeken op het opgegeven adres en in sommige gevallen worden buurtgenoten ondervraagd. Pas als er dán nog vermoedens zijn van fraude, worden er reisgegevens opgevraagd bij Translink, zegt een woordvoerder van DUO.

Opvallend is dat in mei een student gelijk kreeg bij de rechter omdat het geen zakelijke gegevens betreft, maar dat DUO eerder in een vergelijkbare zaak juist gelijk kreeg.

De kwestie ligt sinds al eind 2016 bij het hoogste bestuursrechter: de Centrale Raad van Beroep. Tom Barkhuysen, advocaat bij Stibbe en hoogleraar bestuursrecht aan de Universiteit Leiden, vindt dat Translink „erg veel risico” genomen heeft. „Het was koninklijker geweest als Translink had gezegd: wij twijfelen, dus weigeren. Dan had een rechter zich erover gebogen naar aanleiding van de sanctie die DUO dan had opgelegd aan Translink. Nu zijn er gegevens van honderden studenten verstrekt terwijl het onduidelijk is of dat mocht.”

„Studenten konden niet weten dat hun reisgegevens kunnen worden doorgespeeld naar DUO”, zegt advocaat Nawid Fakiri van Fakiri & Fakiri advocaten, die tientallen studenten heeft bijgestaan tegen DUO. „Daar had men open over moeten zijn.”

Hoog prijskaartje

Aan vermeende fraude kan een hoog prijskaartje hangen. Een 31-jarige oud-studente procedeert sinds 2015 tegen DUO, die vindt dat ze bijna dertienduizend euro moet betalen. Ruim achtduizend euro vanwege de ontvangen uitwonende beurs én ruim vierduizend euro boete voor het frauderen. De vrouw zegt dat ze vaak haar ouderlijk huis bezocht om haar ernstige zieke moeder te verzorgen of voor haar te vertalen in het ziekenhuis. Bovendien zegt ze in de woonkamer te hebben geslapen op het uitwonende adres, omdat er niet voldoende slaapkamers in het huis waren.

Update: dit artikel is bijgewerkt op 23 augustus, 10:46 uur