Extreem-rechts laat de stad bloeden

‘Dit is onze overwinning!” roept Jeff Mason euforisch. Uren heeft hij gemarcheerd door het centrum van het toeristische stadje Charlottesville, in de Amerikaanse staat Virginia. Zijn pistool draagt hij goed zichtbaar aan zijn riem, hij heeft extra munitie meegenomen. Zijn baard is paars: hij is bekogeld met verf door tegendemonstranten. Hij wordt omringd door betogers met nazivlaggen, Confederatievlaggen en Ku Klux Klan-insignes. „Wij komen hier vandaag als sterkste partij uit”, zegt hij. „Iedereen dacht dat we met weinigen waren. Nu kan niemand meer om ons heen.”

De grootste demonstratie van extreem-rechts in de Verenigde Staten sinds decennia is ook een van de bloedigste politieke bijeenkomsten sinds vele jaren. Er zijn drie doden en tientallen gewonden gevallen. Een twintigjarige man reed met zijn auto in op een menigte van tegendemonstranten. Hierbij kwam een 32-jarige vrouw om het leven. Deze terroristische daad was volgens de politie vooraf goed voorbereid. Op mysterieuze wijze stortte een politiehelikopter neer, waarbij twee inzittenden overleden. De politie zegt dat dit een directe relatie met de demonstratie heeft, al is de toedracht onduidelijk.

Op zaterdag wordt er overal in de stad gevochten, met stokken geslagen, met stenen gegooid en gescholden. Antifascistische tegendemonstranten krijgen pepperspray in hun gezicht. De betogers zijn zwaarbewapend. Ze trekken op als milities, met automatische geweren, helmen, kogelvrije vesten en schilden.

De demonstratie ‘Unite the Right’ eindigt in chaos en geweld, maar is uiteindelijk een grote morele opsteker voor extreem-rechts in Amerika. Dit onder leiding van uiteenlopende wit-nationalistische groepen, zuidelijke milities en neonazi’s, die voor het eerst verenigd zijn.

Witte overheersing

Extreem-rechts leidde jarenlang een marginaal bestaan in de VS. Maar de verkiezing van Donald Trump tot president heeft deze groep nieuwe energie gegeven. Een van Trumps leidende strategen, Steve Bannon, sympathiseert met de alt-right-beweging. De website waar hij hoofdredacteur was, Breitbart, is een belangrijk podium voor de beweging die streeft naar witte overheersing en gekant is tegen ‘egalitair denken’, zoals feminisme.

David Duke, oud-leider van de Ku Klux Klan, zegt in Charlottesville: „We gaan de beloftes van Donald Trump inlossen. We stemden op hem omdat hij heeft beloofd dat hij ons land zal terugpakken.”

De demonstratie is in de eerste plaats een gewelddadige uiting van macht. Officieel draait het om de voorgenomen verwijdering van een standbeeld van generaal Robert E. Lee uit Emancipation Park, voorheen Lee Park. Lee was een prominente generaal in het Confederatieleger tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog die in belangrijke mate ging over de afschaffing van de slavernij. Het Zuiden verloor de oorlog, maar in staten als Virginia staan nog veel van zulke monumenten. Betoger Mason: „De elites willen ons zuidelijke erfgoed afpakken. Na vandaag durven ze dat vast niet meer.”

Wat de smaak van overwinning extra zoet maakt, is de reactie van Trump op Charlottesville. Hij veroordeelde „deze ongekende vertoning van haat, onverdraagzaamheid en geweld aan vele kanten. Aan vele kanten”.

Zelfs toen hij een vraag kreeg van een journalist, weigerde Trump het extreem-rechtse geweld in Charlottesville direct te veroordelen. Die weigering leidde tot veel kritiek, ook vanuit zijn eigen partij. Trump was consequent. In het verleden heeft hij extreem-rechts nooit direct aangesproken op geweld.

De vage veroordeling leidde tot euforische reacties bij alt-right-leider Richard Spencer en zijn aanhangers. Zelf twitterde hij: „Heeft Trump zojuist antifa [antifascistische actie] veroordeeld?” Neonazi-site The Daily Stormer juichte de president toe: „Hij viel ons niet aan. Hij impliceerde dat er haat was, aan beide kanten! Dus hij impliceerde dat de antifascisten haters zijn. [...] Helemaal geen veroordeling. Toen hij ernaar gevraagd werd, liep hij de kamer uit. Echt, echt goed.”

Hitlergroet

En zo heeft extreem-rechts precies wat het hebben wil: erkenning. Daarvoor storten ze wel Charlottesville in chaos. Met vele honderden lopen betogers de hele zaterdag door de stad, op zoek naar rellen. Ze vechten in het centrum met antifascisten. Een voorbijganger krijgt ‘Kike!’ te horen, een Amerikaans antisemitisch scheldwoord. Als een groep neonazi’s langs een terras loopt, steken enkele terrasgangers hun middelvinger op. De neonazi’s reageren met de Hitlergroet. De politie is het grootste deel van de dag afwezig, hoewel er tientallen gewonden vallen.

Ook veel inwoners van Charlottesville gaan de straat op. Forrest Swope, een man van middelbare leeftijd, stoort zich aan de langslopende neonazi’s. „Wegwezen, jullie”, roept hij. „Jullie maken onze stad te schande!” „Jullie moeten oprotten”, schreeuwt een man met hakenkruistatoeage terug. „Ga maar met een moslim trouwen.”

De man dreigt Swope en zijn vrienden aan te vliegen, maar wordt tegengehouden. Na afloop zegt Swope: „Dit tuig is er altijd al geweest. Maar door de opkomst van Trump durven ze zich te laten zien. Hun taal is opeens acceptabel geworden.”

Vlak voor het middaguur begint de oproerpolitie de stad af te grendelen. Gouverneur Terry McAuliffe heeft de noodtoestand uitgeroepen, en de politie probeert de betogers te verspreiden. Dit lukt maar ten dele. Het centrum wordt ontruimd, maar plukjes betogers verspreiden zich over de stad. In deze chaos rijdt een twintigjarige man in op een groep tegendemonstranten, waarbij een dode valt. In de straten liggen tientallen bloedende gewonden.

De kritiek op het uitblijven van een duidelijke afkeuring uit het Witte Huis kan de komende dagen een probleem worden voor Trump. De conservatieve kritiek op de president is groot. Senatoren als Marco Rubio, Tim Scott en Ted Cruz hebben hem opgeroepen extreem-rechts scherp te veroordelen. John McCain noemde de rellen „een confrontatie tussen onze betere engelen en slechtste duivels”.

Maar na een dag van politiek geweld in Charlottesville is Richard Spencer de grote winnaar. Zijn naam als politiek agitator is gevestigd en zijn belang is de lange termijn. Zoals hij in oktober vorig jaar tegen NRC zei: „Wij gaan de conservatieven verdrijven uit de Republikeinse Partij. Het conservatisme is dood, hun aanhangers zijn idioten. Ik ben superieur aan 99 procent van hen. Na de verkiezingen nemen wij de partij over.”