‘Een psychose is zwaar, maar ook fascinerend’

Vincent Swierstra was in Amsterdam aan het flyeren voor poptempel de Melkweg toen hij twee mannen over hem hoorde praten. „Hij doet de promotie van de Melkweg. Hij heeft altijd de sleutel om zijn nek hangen”, hoorde hij zeggen. Een paar weken later zat hij in een coffeeshop toen de muziek op de radio opeens stopte en de presentator zei: „Vandaag wil ik het hebben over Vincent, die flyeraar van de Melkweg.” Swierstra schrok zich dood. Hij werd de laatste tijd wel vaker herkend. Naast zijn werk voor de Melkweg was hij sinds enige tijd voorzitter van een studentenvereniging. Maar dat er nu ook al op de radio over hem werd gesproken, schokte hem toch wel.

Dat is inmiddels twaalf jaar geleden. Swierstra’s waanbeelden gingen op een gegeven moment zo ver dat hij de trein naar Den Haag pakte om koningin Beatrix te vragen om steun in zijn conflict met ‘de Bilderbergers’. Hij doelde op de deelnemers aan de besloten Bilderbergconferenties die er door complotdenkers nogal eens van worden beschuldigd dat ze ingrijpende beslissingen nemen. Niet veel later werd Swierstra gedwongen opgenomen en kreeg hij de diagnose schizofrenie. Hij was toen 22 jaar.

Sindsdien probeert hij zo goed en zo kwaad als dat gaat te leven met zijn aandoening. In een hoek van zijn appartement in de Amsterdamse Pijp is een kleine studio ingericht rond het Indiase snaarinstrument dat hem daarbij helpt. Voordat hij psychotisch werd, reisde Swierstra door India, waar hij de sarangi leerde bespelen; een traditioneel strijkinstrument dat bestaat uit drie darmsnaren en 36 resonantiesnaren. „Je bespeelt het met je nagels en een strijkstok”, legt hij uit. Het geluid dat de sarangi produceert is mysterieus en diepzinnig en doet in de Pijp denken aan valleien en tempels in oosterse oorden.

Swierstra besloot zich volledig op de sarangi te storten nadat hij, na vele jaren vertraging, zijn studie culturele antropologie had afgerond. „Toen ik nog studeerde zei ik altijd: ‘ik heb een psychose gehad, maar nu ben ik weer aan het studeren’. Dan zei iedereen altijd ‘ah, wat knap’ enzo. Na mijn studie was ik opeens een schizofreniepatiënt op de arbeidsmarkt. Dat was wel moeilijk. Toen heb ik definitief voor de sarangi gekozen.”

Open over psychoses

Muziek maken werkt voor Swierstra meditatief. Gewoon mediteren lukt niet, omdat hij afgeleid raakt door de stemmen die hij hoort. Hij geeft lezingen en hoopt straks ook zijn geld te kunnen verdienen met optredens, zodat hij zijn Wajonguitkering kan opzeggen.

Buiten India is de sarangi een vrij uniek instrument. Bij zijn muziekleraar in Bombay, de onlangs overleden Grammy-winnaar Dhruba Ghosh (59), was Swierstra met een Japanse jongen en een Canadese vrouw de enige sarangileerling. Ook in India zelf zijn er steeds minder. „Het is een van de moeilijkste instrumenten om te leren bespelen. Wat ook niet helpt is dat sarangispelers in India worden geassocieerd met prostitutie, omdat ze vroeger de courtisanes aan de Indiase hoven begeleidden. In Bollywoodfilms komt tijdens scènes met een prostituee altijd wel een sarangi voor. In een land dat geobsedeerd is door status is dat wel een probleem.” Swierstra treedt al regelmatig op. Soms met een dj, nadat een vriend een versterker aan de sarangi wist te koppelen. Ook bouwt hij een psychedelische rockband om het instrument heen.

En hij heeft nog een missie. In het voorjaar publiceerde hij het boek De magiër, memoires van een dwaas, waarin hij beschrijft hoe hij als student steeds dieper in een psychose belandde. Met het boek wil hij psychoses beter bespreekbaar maken en uitleggen dat ze niet het einde van de wereld betekenen. Naar schatting lijdt 1 procent van de Nederlandse bevolking eraan. Zelf is hij er altijd heel open over geweest, „vroeger onder vrienden en familie en met het boek nu hopelijk ook tegenover het grote publiek.”

Ik ben maandenlang uitgescholden toen ik besloot niet meer naar stemmen te luisteren

Hij werd geboren in Amsterdam, toen hij vijf was verhuisde het gezin naar het Drentse Roswinkel. Zijn moeder is zangeres, zijn vader was fotograaf van bezoekers in Dierenpark Emmen. In Drenthe vond Swierstra nooit zijn draai, verlangde altijd naar de grote stad. Na drie jaar middelbare school in Emmen verhuisde hij naar Groningen waar zijn vader een drukkerij overnam. Swierstra heeft twee broers, van wie een ook psychotische klachten heeft.

Noem het liever geen schizofrenie, want die term staat Swierstra niet aan. „Schizofrenie staat voor een verwoestende hersenziekte, waar je niet meer van afkomt. Dat vind ik niet erg ‘empowering’, zeg maar. Ondertussen is ook wel duidelijk dat schizofrenie een zinloze verzamelnaam is. Ik lijd aan psychoses, maar daar kan je mee leren omgaan.”

Lovend en vernietigend

De preciese oorzaak van zijn psychoses kent Swierstra niet. Genetische aanleg speelt een rol en problemen tijdens de zwangerschap zijn mogelijk van invloed. „Veel blowen kan het ook triggeren”, zegt Swierstra, die voor zijn eerste psychose inderdaad vaak in de coffeeshop was te vinden. Sinds kort houdt hij er ook rekening mee dat een trauma tijdens zijn jeugd, waarover hij niets wil zeggen, ook een aanleiding kan zijn geweest.

Sinds zijn zwaar psychotische periode elf jaar geleden hoort hij nog altijd stemmen en lijdt hij aan lichte hallucinaties die door medicijnen worden onderdrukt. Filmmaker Maarten Kal maakte onlangs de documentaire Voices of Vincent waarin de stemmen die Swierstra hoort worden nagebootst. „Jij gaat doorbreken, Vincent!”, roept de stem als hij op zijn sarangi speelt. „Je doet het heel goed, dat is precies de juiste toon!”

Zo lovend als ze zijn wanneer hij muziek maakt, zo vernietigend kunnen de stemmen zijn wanneer hij door de trein loopt, of thuis zijn tanden poetst. „Zo kut ben je, zo kut!” „Jij kan helemaal niets!” „We maken je kapot!”

De documentaire Voices of Vincent.

Stemmen van Vincent from Story Collective on Vimeo.

Zo’n tien maanden na het begin van zijn psychose realiseerde hij zich met behulp van de medicatie dat de stemmen hem voor de gek hielden. Ze gaven hem opdrachten om zijn hallucinaties te verklaren. „Ga nou maar preken, dan krijg je vanzelf wel door dat je echt de Zoon van God bent”, zeiden ze toen hij bedacht dat hij níét de messias was.

„Ik ben maandenlang uitgescholden toen ik besloot niet meer te luisteren. Dat was heel zwaar. Omdat ik de stemmen nu beter de baas ben, zijn ze ook veel genuanceerder. Als ze positief zijn luister ik ernaar, als ze negatief zijn negeer ik ze gewoon.”

Als antropoloog weet hij hoe andere culturen omgaan met mensen die stemmen horen. „In veel culturen is het heel normaal, terwijl je bij ons voor gek wordt verklaard. Socrates had zijn eigen stem, die hij zijn ‘daemon’ noemde, waarmee hij hele gesprekken voerde. Niemand maakte daar een probleem van.” Swierstra is vooral geïnteresseerd in culturen waarin mensen die stemmen horen, worden gezien als sjamanen die in contact zouden staan met geesten en door geesten veroorzaakte ziektes kunnen genezen. „Stemmen horen wordt in die culturen gezien als een gave. De sjamaan hoeft niet meer volledig mee te draaien in het dagelijkse leven. Bij ons wordt er altijd op gehamerd dat je moet blijven functioneren. Anders zou het helemaal misgaan met je.”

Swierstra heeft zijn leven nu goed op orde. Hij overweegt een master medische antropologie. En hij wil zijn medicatie afbouwen, want die sloopt zijn lichaam. Zijn cholesterolgehalte is te hoog en hij heeft een hoge bloedsuikerspiegel. Voices of Vincent begint met de bergen medicijnen die hij slikt, waaronder clozapine om de hallucinaties en stemmen te onderdrukken. Ook dempen de medicijnen zijn creativiteit wat hij als sarangispeler niet kan gebruiken. Bij de GGZ zijn ze niet blij met zijn voornemen. „Ze zijn bang dat het misgaat en ik weer in een zware psychose beland.” Zelf ziet hij de risico’s ook en wil daarom langzaam afbouwen. „Ik ben vooral bang dat er weer een bombardement aan stemmen losbarst. Dan is het moeilijk om te blijven functioneren.”

Guiselaine Capella (39) kreeg een psychose toen ze met de Trans Siberië Express richting Beijing ging: ‘Ik begon op reis stemmen te horen’

Voor de documentaire sprak Swierstra de bekende psychiater Marius Romme. Swierstra houdt graag de mogelijkheid open dat het entiteiten uit een andere wereld zijn die hem toespreken, Romme drukt hem op het hart de stemmen als onderdeel van zichzelf te beschouwen. Volgens Romme hangen de stemmen samen met Swierstra’s emoties en zijn ze ooit ontstaan door overbelasting van zijn brein. Mogelijk door heftige emoties als gevolg van een jeugdtrauma. Het was na dit gesprek dat Swierstra zich naar eigen zeggen nare periodes uit zijn jeugd begon te herinneren.

Swierstra kiest een andere benadering:

„Ik ga niet met de stemmen om alsof ik met mezelf aan het praten ben. Je hebt er toch een bepaalde relatie mee. Wat mij betreft maakt het niet uit hoe je ze noemt, als je maar zorgt dat ze geen macht over je hebben.”

Hij is ondertussen ook niet alleen maar negatief meer over zijn psychoses. „Het is zwaar geweest, ik heb echt veel geleden. Maar het is ook fascinerend, het roept veel vragen op, filosofische vragen. Dat vind ik interessant. Toen ik twintig was en nog geen psychose had gehad wilde ik sjamanisme-expert worden en sarangispeler. En nu, zoveel jaren later, denk ik: ‘cool, dat gaan we dus gewoon doen’.”

De Magiër, memoires van een dwaas door Vincent Sjoerd Swierstra is verschenen bij Paris Books, 182 blz, € 14,95.