Moeder Ganges ademt stinkende chemicaliën uit

De priester van een kleine Shiva-tempel aan de oever van de Ganges heeft zojuist een bad genomen in de heilige Indiase rivier. Hij schuifelt terug naar het godshuis. Water druipt uit zijn lange baard en van zijn magere, ontblote bovenlijf. Om zijn knokige heupen kleeft een doorweekte omslagdoek. „De mensen zijn de rivier vergeten”, zegt hij. „Ze doen hun behoefte aan de oevers, bij mijn tempel. Ze gooien al hun rotzooi in het water. Wat moeten ze anders? Zie jij hier vuilnisbakken, of wc’s?”

Voor de hindoes is de Ganges een godin die bescherming geniet van Heer Shiva, een van de drie belangrijkste hindoegodheden, die Ganga Mata (Moeder Ganges) liet nestelen in zijn lange zwarte lokken. Van daaruit laat zij haar heilige water door de uitgestrekte Noord-Indiase vlakten stromen. De Ganges is vierduizend kilometer lang en biedt irrigatie- en drinkwater aan ruim vierhonderd miljoen mensen. Hindoes geloven dat een bad in Ganga Mata de zonden wegwast.

De rivier is echter een van de meest vervuilde op aarde. Het rioolwater van 118 Indiase steden wordt erop geloost, en door rituele crematies aan haar heilige oevers komen as en mensenresten in het water terecht. Het grootste probleem vormen de industrieën die chemisch afvalwater op de rivier lozen. Vooral de verffabrieken in Varanasi en de leerlooierijen in Kanpur brengen de Ganges ernstige schade toe.

Half juli bepaalden de rechters van de belangrijkste milieurechtbank van India dat aan de vervuiling nu echt een einde moest komen. In vonnis van ruim vijfhonderd pagina’s droegen de rechters de autoriteiten op in te grijpen langs verschillende delen van de rivier. Langs een lange strook in het noorden verboden de millieurechters elke vorm van bebouwing, „totdat de autoriteiten bepalen welke activiteiten wel en niet langs de rivier kunnen plaatsvinden”. De politie werd opgedragen om fikse boetes uit te delen aan wie nu nog rotzooi in de rivier gooit of zonder vergunning afvalwater loost. Per actie een bestraffing van 50.000 roepies (ongeveer 750 euro). Dat is voor armere Indiërs – het merendeel van de bevolking – op zijn minst een half jaarinkomen. Nationaal en internationaal werd het vonnis ontvangen als een mijlpaal.

„Er wordt al dertig jaar gepraat over het zuiveren van de Ganges, maar tot nog toe gebeurde er weinig”, zegt Rakesh Jaiswal. Met zijn organisatie Eco Friends zet hij zich al sinds 1993 in voor het behoud van de rivier. „Het laatste plan kwam zelfs uit de koker van de machtigste man van het land, onze premier, Narendra Modi. Maar kijk om je heen, wat is er van terechtgekomen?” We staan aan de oever van de rivier, op houten steigers. Twee mannen met bevlekte werkkleding en voddige doeken rond hun hoofd, zijn bezig gelooide huiden op het steigerhout vast te spijkeren, zodat ze kunnen drogen. We zijn nog geen kilometer verwijderd van waar de Shiva-priester een bad nam.

Leerlooierijen

Jaiswal wijst naar het donkergekleurde water dat uit een zijkanaal stroomt. „Dat is het afvalwater van de leerlooierijen. Hier mengt het zich met het water van de Ganges. Een paar honderd meter verderop zie je die vieze kleur niet meer. Maar de chemicaliën zijn zo sterk, dat ze al het leven in dit deel van de rivier onmogelijk maken.”

De milieurechters hadden in hun Ganges-vonnis stevige kritiek op premier Modi. Hij had tijdens zijn verkiezingscampagne beloofd dat hij de rivier zou schoonmaken. Nadat hij zijn streng-hindoeïstische BJP-partij in 2014 aan een gigantische verkiezingsoverwinning had geholpen, stelde de partij na ampel beraad vast dat de heilige rivier in drie jaar tijd in haar oude glorie hersteld moest zijn. Terwijl de BJP aankondigde dat de rivier in 2018 in haar oude glorie zou zijn hersteld en er inmiddels ruim 1 miljard euro is besteed, schreven de rechters in hun recente vonnis, dat „de toestand van de Ganges niet is verbeterd in termen van kwaliteit of op welke manier dan ook.”

De rechters kritiseerden met name het uitblijven van een oplossing voor de ruim vierhonderd zeer vervuilende leerlooierijen in Kanpur. „Verplaatsen of sluiten”, was hun dringende advies – in dit geval geen order – aan de overheden.

Langs een open lozingskanaaltje met betonnen wanden spelen twee jongetjes. Unnelaag (5) en Sidhan (3) zijn broertjes, vertellen ze. „Onze vader is aan het werk, bij de Ganges.” Hij blijkt te werken in een leerlooierij. Uit het water van het kanaaltje stijgt een scherpe, chemische geur op. Uit de bakstenen muur waarlangs het kanaaltje voert, steken pijpen. Uit sommige ervan stromen straaltjes water het kanaaltje in: lozingen van een van de aanpalende looierijen. De broertjes laten zien waar ze wonen – honderd meter verderop, in een uit betonplaten opgetrokken huisje, pal aan het lozingskanaal.

Geiten voeren

Hun moeder Nilam Kateriya is bezig de geiten te voeren. Ze vertelt over de overstromingen, tijdens de regentijd. Dan stijgt het rivierwater en stromen de zijkanaaltjes over. „We moeten dan bootjes laten komen om ons weg te halen. Je kunt in dit water echt niet lopen of zwemmen.” Het grootste gevaar, zegt ze, is „het gas”. Ze doelt op de chemische dampen die uit het water opstijgen. „Soms is het zo erg dat onze ogen en kelen in brand lijken te staan. Ze zeggen dat er soms mensen aan doodgaan. De dampen zijn echt heel gevaarlijk.” Verhuizen kan niet. Het gezin leeft van een armzalig inkomen. Zou ze willen dat de leerlooierijen verdwijnen? „Nee, want dan heeft mijn man geen werk meer”, zegt ze. „En waar moeten we dan wonen?” De grond waarop haar huisje staat behoort toe aan een looierij.

Jaiswal wil graag hoopvol zijn, maar zijn lange ervaring maakt hem sceptisch. „Bij eerdere pogingen was ook de Nederlandse overheid betrokken, via ontwikkelingshulp. Nederland bouwde in Kanpur een uitstekende zuiveringsinstallatie. Maar die is nu in verval, niemand nam de verantwoordelijkheid hem te onderhouden toen de Nederlandse ingenieurs waren vertrokken.”

Uiteindelijk deed corruptie in India alle eerdere pogingen om de vervuilende industrieën aan banden te leggen de das om. De looierijen bieden werk aan twee miljoen mensen. Jaiswal: „Politici zijn bang kiezers te verliezen als hun maatregelen de werkgelegenheid aantasten. Als dan ook nog de looierijdirecteuren onderhands geld bieden om controles van hun fabrieken af te wenden, komt er weinig terecht van welke schoonmaakoperatie dan ook.”