:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2017/07/web_2807ecozuckerberg.jpg)
Een omzetgroei van 45 procent, dat verwacht je bij een piepjonge start-up, en bepaald niet bij een gevestigd miljardenbedrijf. En toch presenteerde Facebook (opgericht in 2004) deze week dat cijfer. O ja, en de winst steeg met 71 procent.
Alphabet, het moederbedrijf van Google, liet deze week een kwartaalomzet zien die ruim een vijfde hoger was dan vorig jaar.
Amazon groeide met 25 procent en brak door de grens van 500 miljard dollar beurswaarde. Duizelingwekkende resultaten voor bedrijven die al niet klein waren, in een wereldeconomie die een procentje of 3,5 groeit.
Apple, Alphabet, Microsoft, Amazon en Facebook zijn deze week, naar beurswaarde gemeten, de grootste bedrijven ter wereld geworden. Ter referentie: tien jaar geleden waren dat nog vooral grote banken en oliebedrijven. Data zijn op de beurs daadwerkelijk de nieuwe olie.
De techreuzen worden in de Amerikaanse pers wel The Frightful Five genoemd. Angstaanjagend, ja, door hun omvang en hun onmisbaarheid – want wie kan er nog een week helemaal zonder Google-producten zoals de zoekmachine, Android of Google Maps? Een Facebookloze week lijkt misschien gemakkelijker vol te houden, maar het wordt al uitdagender als Facebook-dochters Instagram en WhatsApp dan ook niet mogen. Alle vijf de bedrijven zijn praktisch nutsbedrijven geworden.
In marktaandelen uitgedrukt is hun dominantie ongekend. Google voert in Nederland zo’n 95 procent van de zoekopdrachten uit. Facebook en Google waren vorig kwartaal gezamenlijk goed voor 99 procent van de omzetgroei in onlineadvertenties. Apple maakte vorig jaar 104 procent van alle winst in de smartphonemarkt – veel concurrenten maken verlies waardoor Apple boven de 100 procent kon uitkomen.
Hoe groot zijn de bedrijven die worden aangeduid met ‘The Frightful Five’? NRC-redacteur Wouter van Noort laat het je in deze video zien.
Als een van de reuzen een nieuwe markt betreedt, sidderen de bestaande bedrijven in die branches. Toen Amazon onlangs bekend maakte dat het supermarktketen Whole Foods overneemt, daalden aandelen Ahold prompt 7 procent.
De techreuzen breiden hun macht uit naar steeds meer domeinen. Apple en Google zetten serieuze stappen in de zorg. Facebook bouwt in Silicon Valley een complete eigen woonwijk omdat het vindt dat het dat beter kan doen dan overheden. Microsoft investeert in onderwijsdiensten. Hun politieke invloed groeit mee met elke stap die ze zetten, net als hun lobby-uitgaven en pogingen om wetenschappelijk onderzoek te sponsoren. Zo bleek eerder deze maand dat Google wetenschappers financierde om onderzoek te doen naar hoe het bedrijf regulering kan omzeilen. Niet alle onderzoekers vermeldden die sponsoring in hun publicaties.
De dominantie van de vijf begint behoorlijk te schuren. Google kreeg in juni een Europese recordboete van 2,4 miljard euro vanwege het voortrekken van eigen diensten via de zoekmachine. Facebook is verwikkeld in grote privacy- en mededingingszaken. Apple kreeg in 2016 een naheffing van 13 miljard aan de broek voor belastingontduiking. Microsoft heeft het al jaren aan de stok met Europese mededingingsinstanties. President Trump haalt regelmatig op Twitter uit naar de macht van Amazon en oprichter Jeff Bezos, die ook The Washington Post bezit.
Waar komt dat groeiende ongemak met de grote vijf vandaan?
-
Belofte van internet gebroken
Openheid, democratisering van informatie en grotere vrijheid voor individuen: dat waren de beloften van de beginjaren van het internet. Maar het vertrouwen in die mooie beloften is omgeslagen in zorgen over machtsconcentratie die de individuele keuzevrijheid juist beperkt. De cruciale infrastructuur is in handen gekomen van een handjevol bedrijven.
De uitvinder van het www, de Brit Tim Berners Lee, publiceerde eerder dit jaar een open brief waarin hij grote zorgen uitte over de greep die de grote bedrijven hebben op onze informatievoorziening. Hij voert dan ook actie voor meer zeggenschap van burgers over hun data, en voor nieuwe opensource-technologieën die de macht van de reuzen kunnen breken. Voorlopig zonder veel effect.
-
Ongelijkheid groeit
En al die banen en groei die deze innovatieve bedrijven meebrengen dan? Dat blijkt nogal tegen te vallen. Eerder dit jaar verscheen een uitgebreid onderzoek van MIT-hoogleraar David Autor naar de impact van zogeheten ‘superstar firms’ op de economie, waartoe hij ook de grote techbedrijven rekent. Wat blijkt? Dat deze bedrijven over de gehele economie juist zorgen voor een daling van de lonen en het aantal banen. Ze werken efficiënter, digitaler en hebben simpelweg minder mensen nodig.
Een rondvraag bij de bedrijven leert dat ze ook in Nederland bepaald geen grote werkgevers zijn. Amazon heeft hier 100 medewerkers, Google 400, Apple 600. Facebook en Microsoft willen niet vertellen hoeveel mensen ze in dienst hebben in Nederland. Wel kondigde Amazon deze week aan dat het wereldwijd tienduizenden nieuwe mensen gaat aannemen, en natuurlijk zorgen de techbedrijven voor veel indirecte werkgelegenheid, voor app-makers, telefoonreparateurs en techjournalisten bijvoorbeeld. Maar volgens het MIT-onderzoek wegen de extra banen waarschijnlijk niet op tegen het banenverlies door automatisering en schaalvergroting elders in de economie.
Wat ook bijdraagt aan groeiende ongelijkheid: de techreuzen hebben er een sport van gemaakt om zoveel mogelijk belasting te ontwijken. Apple betaalde volgens de Europese Commissie bijvoorbeeld in 2014 slechts 0,005 procent belasting in de EU. Dat is 50 euro per miljoen euro winst.
Google, Facebook, Apple, Microsoft: kun jij zonder? Test het hier:
Okee, je moet kiezen. Je mag één van de twee nooit meer gebruiken.
AppleFacebook, het sociale netwerk you love to hate. Wie heeft er niet hardop gefantaseerd hoe het is zonder Facebook-account? Maar, hoe blijf je dán op de hoogte van de laatste festivals en levensgebeurtenissen van vrienden en kennissen? En Facebook-loos door het leven gaan betekent natuurlijk ook dat je niet meer op Instagram of WhatsApp kunt. En als Facebook zoals het graag wil de dominante speler wordt in virtual reality, hou jij het bij de gewone realiteit.Ja, ik weet het zeker Nee, wachtkoos voor AppleFacebookApple heb jij niet per se nodig. Dan zit het erin dat jij níet ingekapseld bent in het Apple-universum. Voor wie dat wel is, zou een keuze om Apple te lozen betekenen dat ze hun precious iPhone, iPad, MacBook of Apple Watch niet meer mogen gebruiken. En ook die speakers en oordopjes van Beats by Dr. Dre zijn verleden tijd. Pech voor jou, fanboy. En mocht Apple daadwerkelijk interessante dingen gaan doen in de zorg zoals het belooft, is dat jammer maar helaas voor je.Ja, ik weet het zeker Nee, wachtkoos voor FacebookGoogleJij zou Microsoft wel kunnen missen denk je. Dan werken ze bij jou op kantoor waarschijnlijk niet met Windows-PC’s, of wel? En alle kantoorsoftware zoals Powerpoint, Office, Excel en Outlook is natuurlijk ook exit. Even netwerken via LinkedIn? Dacht het niet. En als je ter ontspanning graag een potje Fifa speelt op de Xbox, heb je vanaf nu ook pech gehad.Ja, ik weet het zeker Nee, wachtkoos voor GoogleMicrosoftOk, geen Google dus. Zeg maar dag tegen de zoekmachine, als je vanaf nu iets wil vinden dan gaat Bing je daarbij helpen. Hopelijk. Je mag verder natuurlijk geen Google Maps meer gebruiken; veel plezier met de alternatieven. Die Android-telefoon ben je ook kwijt je Gmail gaat op zwart en als je iets op Google Drive hebt staan, kun je dat maar beter snel naar een andere cloud verhuizen. En mocht het wat worden met de zelfrijdende auto’s van het bedrijf, dan heb jij daar niks aan.Ja, ik weet het zeker Nee, wachtkoos voor MicrosoftFacebookOk, geen Google dus. Zeg maar dag tegen de zoekmachine, als je vanaf nu iets wil vinden dan gaat Bing je daarbij helpen. Hopelijk. Je mag verder natuurlijk geen Google Maps meer gebruiken; veel plezier met de alternatieven. Die Android-telefoon ben je ook kwijt je Gmail gaat op zwart en als je iets op Google Drive hebt staan, kun je dat maar beter snel naar een andere cloud verhuizen. En mocht het wat worden met de zelfrijdende auto’s van het bedrijf, dan heb jij daar niks aan.Ja, ik weet het zeker Nee, wachtkoos voor FacebookGoogleFacebook, het sociale netwerk you love to hate. Wie heeft er niet hardop gefantaseerd hoe het is zonder Facebook-account? Maar, hoe blijf je dán op de hoogte van de laatste festivals en levensgebeurtenissen van vrienden en kennissen? En Facebook-loos door het leven gaan betekent natuurlijk ook dat je niet meer op Instagram of WhatsApp kunt. En als Facebook zoals het graag wil de dominante speler wordt in virtual reality, hou jij het bij de gewone realiteit.Ja, ik weet het zeker Nee, wachtkoos voor GoogleAppleJij zou Microsoft wel kunnen missen denk je. Dan werken ze bij jou op kantoor waarschijnlijk niet met Windows-PC’s, of wel? En alle kantoorsoftware zoals Powerpoint, Office, Excel en Outlook is natuurlijk ook exit. Even netwerken via LinkedIn? Dacht het niet. En als je ter ontspanning graag een potje Fifa speelt op de Xbox, heb je vanaf nu ook pech gehad.Ja, ik weet het zeker Nee, wachtkoos voor AppleMicrosoftApple heb jij niet per se nodig. Dan zit het erin dat jij níet ingekapseld bent in het Apple-universum. Voor wie dat wel is, zou een keuze om Apple te lozen betekenen dat ze hun precious iPhone, iPad, MacBook of Apple Watch niet meer mogen gebruiken. En ook die speakers en oordopjes van Beats by Dr. Dre zijn verleden tijd. Pech voor jou, fanboy. En mocht Apple daadwerkelijk interessante dingen gaan doen in de zorg zoals het belooft, is dat jammer maar helaas voor je.Ja, ik weet het zeker Nee, wachtkoos voor MicrosoftFacebookJij zou Microsoft wel kunnen missen denk je. Dan werken ze bij jou op kantoor waarschijnlijk niet met Windows-PC’s, of wel? En alle kantoorsoftware zoals Powerpoint, Office, Excel en Outlook is natuurlijk ook exit. Even netwerken via LinkedIn? Dacht het niet. En als je ter ontspanning graag een potje Fifa speelt op de Xbox, heb je vanaf nu ook pech gehad.Ja, ik weet het zeker Nee, wachtkoos voor FacebookMicrosoftFacebook, het sociale netwerk you love to hate. Wie heeft er niet hardop gefantaseerd hoe het is zonder Facebook-account? Maar, hoe blijf je dán op de hoogte van de laatste festivals en levensgebeurtenissen van vrienden en kennissen? En Facebook-loos door het leven gaan betekent natuurlijk ook dat je niet meer op Instagram of WhatsApp kunt. En als Facebook zoals het graag wil de dominante speler wordt in virtual reality, hou jij het bij de gewone realiteit.Ja, ik weet het zeker Nee, wachtkoos voor MicrosoftAppleOk, geen Google dus. Zeg maar dag tegen de zoekmachine, als je vanaf nu iets wil vinden dan gaat Bing je daarbij helpen. Hopelijk. Je mag verder natuurlijk geen Google Maps meer gebruiken; veel plezier met de alternatieven. Die Android-telefoon ben je ook kwijt je Gmail gaat op zwart en als je iets op Google Drive hebt staan, kun je dat maar beter snel naar een andere cloud verhuizen. En mocht het wat worden met de zelfrijdende auto’s van het bedrijf, dan heb jij daar niks aan.Ja, ik weet het zeker Nee, wachtkoos voor AppleGoogleApple heb jij niet per se nodig. Dan zit het erin dat jij níet ingekapseld bent in het Apple-universum. Voor wie dat wel is, zou een keuze om Apple te lozen betekenen dat ze hun precious iPhone, iPad, MacBook of Apple Watch niet meer mogen gebruiken. En ook die speakers en oordopjes van Beats by Dr. Dre zijn verleden tijd. Pech voor jou, fanboy. En mocht Apple daadwerkelijk interessante dingen gaan doen in de zorg zoals het belooft, is dat jammer maar helaas voor je.Ja, ik weet het zeker Nee, wachtkoos voor GoogleGeïnspireerd door deze toffe tool van de New York Times. -
Concurrentie opgeslokt
De grote vijf gebruiken hun enorme winsten en informatievoorsprong onder meer om potentiële concurrenten al in een vroeg stadium op te kopen. Facebook kocht WhatsApp en Instagram voor miljarden, ongehinderd door mededingingsautoriteiten. Google is onder meer aandeelhouder in Uber, een concurrent op het gebied van zelfrijdende auto’s. Microsoft koopt zich met grof geld in bij innovatieve quantumtechnologie, zoals vorig jaar bij het Delftse QuTech.
Dat leidt volgens veel critici tot monopolistische of oligopolistische marktaandelen – al hangt die vaststelling wel af van hoe je de markten definieert. Volgens Google moet je bijvoorbeeld de zoekmarkt veel breder zien dan alleen zoekmachines, en tellen zoekfuncties op sociale media en webwinkels ook mee. De bedrijven verweren zich vaak door erop te wijzen dat ze in veel markten juist met elkaar concurreren.
De critici zijn daardoor niet overtuigd. Want of die concurrentie wel eerlijk verloopt, valt vrijwel niet vast te stellen. Daarvoor waarschuwt onder meer hoogleraar mededingingsrecht Ariel Ezrachi van Oxford University, die een groot gevaar ziet in algoritmes van die bedrijven, die prijzen van bijvoorbeeld hun cloud-diensten automatisch afstemmen op die van de concurrentie. Niemand die dat kan controleren, omdat de algoritmes bedrijfsgeheim zijn. Hij pleit ervoor om die algoritmes open te stellen voor toezichthouders.
/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2017/07/data18684964-6397ee.jpg)
-
Macht over kunstmatige intelligentie
De vijf techreuzen zetten fors in op de volgende grote technologische golf die op ons afkomt: kunstmatige intelligentie. Nu is die techniek vooral te zien in persoonlijke assistenten zoals Apple’s Siri of in vertaalmachines als Google Translate. De beloftes zijn enorm, en er zijn veel experts die op afzienbare termijn computers voorspellen die veel dingen beter kunnen dan mensen.
Kunstmatige intelligentie werkt door patronen te ontdekken in grote hoeveelheden data. Hoe meer gegevens, hoe beter kunstmatige intelligentie werkt. En laten de techreuzen nou juist veel van die data monopoliseren.
Europa speelt in dit spel nagenoeg geen enkele rol. Chinese bedrijven en de Chinese staat proberen de laatste jaren wel met enig succes tegenwicht te bieden door eigen ontwikkeling van kunstmatige intelligentie en dataverzameling. Veel diensten van Google en Facebook zijn in dat land zelfs verboden.
Maar de ontwikkeling van deze cruciale nieuwe techniek is in de rest van de wereld grotendeels in handen van de vijf Amerikaanse giganten. Die daarmee niet alleen hun greep verstevigen op het heden, maar vooral op de toekomst.
Deze zaterdag in NRC Weekend een special over de macht van de tech-monopolisten.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2017/07/data18684964-6397ee.jpg)