Kunstwerken vallen op hun plaats in ruige Berlijnse bunker

Met een behoorlijk hinderlijk kunstwerk begint de nieuwe opstelling van de Boros Collectie in Berlijn meteen al goed. Want wat scherpt de zintuigen beter dan een hindernis?

De grote bovengrondse bunker uit de Tweede Wereldoorlog, waar reclameman Christian Boros sinds 2008 selecties uit zijn grote kunstverzameling toont, is alleen te bezoeken met een rondleiding. En uitgerekend in het eerste zaaltje, waar de gids met haar uitleg begint, hangt Mandi III van de Belgische kunstenaar Kris Martin aan de muur. Het is een groot zwart informatiebord, zoals het in sommige stations en luchthavens nog te vinden is, een zogeheten ‘klapperbord’. En het functioneert.

Steeds als de gids goed op dreef komt met haar verhaal, valt het bord haar met zijn geratel luidruchtig in de rede. Maar er verschijnen geen tijden, bestemmingen of wat voor mededelingen dan ook: het bord blijft zwart. Hoe je verder moet, zoek je zelf maar uit.

Jongere generatie

De vorige opstelling in de bunker, met werken van onder anderen Ai Weiwei en Olafur Eliasson, heeft na vijf jaar plaatsgemaakt voor een nieuwe, die ook weer een aantal jaar te zien zal zijn. Uit hun nog steeds groeiende verzameling kunst van 1990 en later, hebben Christian en Karen Boros zo’n honderd werken gekozen – grotendeels van een jongere generatie.

Ieder kunstwerk moet zich hier staande zien te houden in een omgeving die nadrukkelijk ook de aandacht opeist. De bunker is een kale betonnen kolos, vijf etages hoog met een ingenieus systeem van trappen, in 1942 gebouwd als toevluchtsoord voor burgers tijdens bombardementen. In de DDR-tijd werd het opslagplaats voor groente en fruit, na de val van de Muur een technoclub, daarna een vrijplaats voor wilde theaterproducties en seksfeesten. Boros kocht het in 2003 en toont er sinds 2008 zijn kunst.

Een half wit paard, afgesneden boven de knie, staat mooi te wezen in een zaaltje waar op de muren nog de zwarte verf zit uit de tijd dat het een darkroom was. De schimmel kijkt met één oog naar een ronde trampoline, waarop een driedimensionale knalrode pijl, als een getergde slang met zijn kop omhoog de lucht in schiet. Het is een installatie van Katja Novitskova, uit Estland, Pattern of Activation. In een wit museumzaaltje zou het misschien wat al te gelikt zijn, maar hier detoneert het prettig met het ruige decor.

Christian Boros woont zelf in een penthouse bovenin de bunker. In deze video geeft hij een rondleiding.

Aaibare tegenhanger

Een veel ingetogener werk van de Deen Sergej Jensen valt hier, op een heel andere manier, ook perfect op zijn plaats: een groot, niet beschilderd doek, samengesteld uit een groot aantal rechthoekige doeken van verschillende grootte en diverse tinten wit en beige. Het is als een zachte, aaibare tegenhanger van de betonnen muren, waarop de afdrukken van de planken nog te zien zijn die bij de bouw voor de bekisting zijn gebruikt.

In de tachtig zaaltjes van de uiterst gevarieerde tentoonstelling zijn behalve installaties (zoals op de grond uitgestalde gouden eierdoosjes, van He Xiangyu) en sculpturen (een vrouw met tien borsten die als een duveltje uit een doosje uit een houten kist oprijst, van de Duitser Uwe Henneken), ook spannende videoprojecties, foto’s en schilderijen te zien.

Het enige nadeel is dat je niet je eigen tijd kan nemen om alles te bekijken, maar mee moet met de rondleiding – die na anderhalf uur voorbij is. Weken of zelfs maanden van tevoren reserveren is een vereiste. Rondleidingen zijn er in het Engels en het Duits.