Jaag de milieu-onverschillige burger schrik aan

In 2012 schreef ik een boek over het nieuws achter het nieuws: wat er allemaal goed gaat met de mensheid. Meer democratie, minder oorlog, geen overbevolking, genoeg energie uit alle bronnen. Oké, klimaatverandering… dat is een mega-probleem ja, dat niet zomaar opgelost kan worden, maar we hebben wel vaker onmogelijke problemen opgelost. De titel was, niet verbazingwekkend: Het Gaat Geweldig.

Nu, vijf jaar later, ben ik bezig met een revisie. De oorlog in Syrië is geëscaleerd, het aantal democratieën in de wereld slinkt, de dictatuur China floreert terwijl de democratie in de VS aftakelt; ijsbergen kalven af, permafrost ontdooit.

De werktitel is, niet verbazingwekkend, ‘Gaat Het Geweldig?’

Al studerende kwam ik het artikel ‘The Uninhabitable Earth’ van Wallace-Wells in New York Magazine tegen. Het artikel van 7.400 woorden bracht vorige week de klimaatgemoederen in de VS danig in beroering. De auteur is geen wetenschapper of zelfs wetenschapsjournalist, maar hij wist te bereiken waar menig ‘expert’ op het gebied van klimaatverandering alleen van droomt: hij kreeg iedereen op de been, van sceptici tot apostels en alles daartussenin. Middelbare scholieren van vandaag zullen nog meemaken dat „delen van de Aarde onbewoonbaar worden, en andere delen afschuwelijk onherbergzaam”, schrijft hij. Met uitvoerige bronvermeldingen.

Somberder scenario’s

Wallace-Wells neemt nu eens niet de ‘middenscenario’s’ van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) van de VN als startpunt, maar juist de somberder scenario’s. Wat kunnen we verwachten als we gewoon zo doorgaan met het huidige beleid? Als we niets veranderen aan onze gewoontes?

Het IPCC zegt dat in dat geval in 2100 de planeet waarschijnlijk 4 graden Celsius warmer zal zijn. Misschien 5 graden, misschien 6. Maar wat betekent dat?

Het is eerder vertoond. 252 miljoen jaar geleden warmde CO2 de aarde en de zeeën 5 graden op. Daardoor smolt het ijs van de permafrost rond de Noordpool, waardoor methaan werd vrijgelaten. De daarop volgende temperatuurstijging roeide bijna alle leven op aarde uit.

Dit is het scenario dat Wallace-Wells beschrijft. Als we niets veranderen, zal tegen 2080 heel Zuid-Europa in een permanente droogte leven, vergelijkbaar met de binnenlanden van Spanje. Hetzelfde zal gebeuren in de dichtstbevolkte gebieden van Australië, Afrika en Zuid-Amerika.

De Amazone heeft deze eeuw al twee keer extreme droogte meegemaakt. Wat als in die gebieden onbeheersbare bosbranden uitbreken?

In China werd in 2013 de lucht zo vervuild dat de ‘Air Quality Index’ het niet meer kon bijbenen. Eenderde van alle doden in China in 2013 werd toegeschreven aan smog.

De helft van alle CO2 die wij aan de atmosfeer hebben toegevoegd dateert van de afgelopen 30 jaar. Sinds de Tweede Wereldoorlog is het 85 procent.

Eén van de grote onzekerheden is wat er gebeurt als het ijs van de ‘permafrost’ in het Noordelijke Poolgebied smelt. Daarin zit 1,8 biljoen ton CO2 gevangen, dat is twee keer zo veel als er nu in de hele atmosfeer zit. Als die koolstof vrijkomt, kan die zich omzetten in methaan, een gas dat korter maar heftiger opwarming veroorzaakt. Over een eeuw gerekend is het effect van methaan 34 keer zo heftig als dat van CO2.

De wetenschap weet nog niet of dat gebeurt, en zo ja, hoe snel. Evenmin is zeker hoe sterk het ‘albedo-effect’ zal zijn: minder ijs weerkaatst minder zonlicht, zorgt dus voor absorptie van zonnehitte, die weer ijs doet smelten, et cetera.

Wat Wallace-Wells doet is al gedaan door Mark Lynas in 2008 in zijn boek Six Degrees, waarin hij in zes hoofdstukken beschrijft wat elke graad Celsius opwarming voor consequenties heeft. Maar er is sindsdien veel veranderd, en onze kennis van de processen is toegenomen. Wat soms tot verbazing leidde.

‘Als alles tegenzit’

Zo schatte de commissie-Veerman in 2008 in dat we ons moeten voorbereiden op 1,20 meter stijging van de zeespiegel in 2100. Met de huidige nieuwe kennis moeten die schattingen naar boven worden bijgesteld. Het KNMI schreef in april dit jaar naar aanleiding van het smeltend ijs op Antarctica dat het „niet onwaarschijnlijk” is dat de zeespiegel met 2,5 tot 3 meter zal stijgen ‘als alles tegenzit’.

Maar is het wel verantwoord om mensen zo de schrik op het lijf te jagen? Dat was de meeste gehoorde kritiek op Wallace-Wells de afgelopen weken. Doemdenken werkt verlammend en ‘de mens’ wil ook een beetje hoop, anders gaat hij in de ontkenningsmodus.

Maar aan de andere kant: we sussen onszelf in slaap door steeds maar te kijken naar het ‘middenscenario’, en niet naar wat er ook kan gebeuren. Ieder scenario is tenslotte ook maar een scenario.

In het Parijs-akkoord van 2015 hebben 174 landen beloofd te zullen streven naar maximaal 2 graden Celsius temperatuurstijging voor de hele wereld, ten opzichte van – ruwweg – 1800. Dat lijkt geruststellend. Twee graden, dat is nog wel te hebben, toch?

Maar om dat te halen zou ieder komend decennium de uitstoot van industrie en energiecentrales met 50 procent moeten dalen; uitstoot door land- en bosbouw tegen 2050 moeten verdwijnen (dus geen veeteelt meer, of niet-windende koeien); en zouden we technologie moeten ontwikkelen om CO2 af te vangen en ondergronds op te slaan – twee keer zo veel als alle planten ter wereld op dit moment voor ons doen.

Als die doelen zo moeilijk te verwezenlijken zijn – mogen we zeggen: irreëel? – dan zijn we verplicht om ook onder ogen te zien wat er gebeurt als we ze niet halen. En dan is een exercitie als deze zo gek nog niet.

„Het is onwaarschijnlijk dat al deze scenario’s bewaarheid zullen worden, vooral omdat we vroeg of laat tot actie worden gedwongen door de vernietiging die we onderweg tegenkomen”, zegt Wallace-Wells.

Het is irritant dat hij doorslaat en er allerlei bangmakerij bijhaalt die niet goed onderbouwd is. Maar dankzij hem, en de honderden en duizenden anderen die hem voorgingen, weten we dat er zoiets bestaat als klimaatverandering, bestuderen we de mogelijke consequenties ervan en komen we uit onze stoel. Het gaat misschien Geweldig, het gaat misschien ietsje minder Geweldig, maar het gaat in ieder geval niet Vanzelf.