Wiskundige Maryam Mirzakhani (1977-2017): ‘Een schitterend brein, een schitterende ziel’

Maryam Mirzakhani op haar knieën op de vloer van de woonkamer. Een grote rol papier, deels afgerold, voor zich. Pen in de hand. Tekenend. Donut-achtige figuren, een soort bloemen, patronen. Dat beeld zal waarschijnlijk veel collega’s bijblijven. Want zo werkte Mirzakhani vaak. Aan haar wiskunde. Schitterende wiskunde met, zeiden collega’s, ‘stoutmoedige verbeeldingskracht’ en ‘onverschrokken ambitie’.

Op zaterdag 15 juli overleed ze in de Verenigde Staten, waar ze hoogleraar wiskunde was aan Stanford Universiteit. Het was vier jaar nadat bij haar borstkanker was geconstateerd.

In 2014 kreeg ze wereldwijde faam, toen ze als eerste vrouw ooit de Fields-medaille kreeg: de ‘Nobelprijs van de wiskunde’ die eens in de vier jaar wordt uitgereikt aan twee tot vier wiskundigen onder de veertig. Maryam Mirzakhani (1977) zal nooit ouder dan veertig worden.

Liefde voor wiskunde

De liefde voor wiskunde ontstond bij Mirzakhani pas in haar tienerjaren. Toen zij opgroeide in haar geboortestad Teheran – net na de revolutie – wilde ze schrijver worden. Wiskunde vond ze enkel spannend omdat het uitdagend was. Pas gaandeweg kreeg ze er plezier in, en steeds meer. Aangemoedigd door haar oudere broer won ze twee keer goud bij de internationale wiskunde-olympiade (in 1994 en 1995).

Zelf schreef ze dat mede toe aan het goede onderwijs dat ze kreeg (op de openbare school voor getalenteerde meisjes, Farzanegan, en aan de Sharif Universiteit) in een tijd dat Iran relatief stabiel was. Ze vertelde erover in het filmpje dat bij de uitreiking van de Fields-medaille over haar werd gemaakt. „Ik behoorde tot de generatie met geluk.”

Structuren op oppervlakken

Daarin gaf ze ook een voorbeeld van haar werk, dat met name ging over het begrijpen van structuren op oppervlakken. Zoals het patroon dat een biljartbal ‘tekent’ die eeuwig blijft kaatsten tegen de banden van de tafel. Kan het resulterende patroon de hele tafel bedekken? Eindigt het waar het begon? En als de tafel driehoekig is, of achthoekig of nog anders-hoekig? Dat is in de wiskunde nog steeds een open vraag. Daarnaast boog Mirzakhani zich over problemen waarin juist een bestaande structuur (of patroon) het startpunt vormt en de vraag is wat er gebeurt als die structuur buigt, kromt, enzovoorts.

Een korte film over het leven van Maryam Mirzakhani, gemaakt toen ze in 2014 als eerste vrouw de Fields Medaille won.

Haar loopbaan in de VS begon Mirzakhani aan Harvard Universiteit, waar ze haar promotieonderzoek deed. Begeleid door Fieldswinnaar Curtis McMullen gaf ze een nieuw bewijs voor een oude stelling van de beroemde fysicus Ed Witten (een ouder bewijs had in 1998 al eens Fields-medaille opgeleverd) en collega-wiskundigen noemden het spectaculair.

HassanRouhani Hassan Rouhani Congrats to #MaryamMirzakhani on becoming the first ever woman to win the #FieldsMedal, making us Iranians very proud http://t.co/oVL98NRdVF 13 augustus 2014 @ 16:13

Volgen

Omzwervingen

Na omzwervingen via onder meer Princeton belandde ze daarna in Stanford. Haar geboorteland was intussen alweer conservatiever dan tijdens haar jeugd. Toen president Hassan Rouhani een foto van haar op twitter plaatste, wegens het winnen van die Fields-medaille, barstte discussie los waarom ze geen hoofddoek droeg. Maar de positie van vrouwen in de wiskunde zal blijven verbeteren, geloofde Mirzakhani.

‘Een schitterend brein, een schitterende ziel, een prachtige vrouw. Een boegbeeld voor Iran en vrouwen in de natuurwetenschappen’, zei de Franse wiskundige en Fields-winnaar Cedric Villani op twitter. Mirzakhani was getrouwd met computerwetenschapper Jan Vondrák, en samen hebben ze een dochter.

Een belangrijke wiskundige publicatie van Maryam Mirzakhani is Invariant and stationary measures for the SL(2,R) action on moduli spaces (204 pagina’s) , uit 2013.