‘Een fruitschaal neerzetten, daar red je het niet mee’

Om exact 8.55 uur tekent Annelies Hoogendoorn de gastenlijst bij de receptie van NRC in Amsterdam. Onze interviewafspraak is pas een vol uur later, om 10.00 uur. Ze gaat op het kleine rode bankje in de hal zitten, pakt een stapel papieren en haar laptop en gaat rustig aan het werk.

Ruim op tijd komen is een van de manieren van Hoogendoorn (57) om stress te voorkomen. Ze is die ochtend om 7:02 in de trein gestapt in Eindhoven, waar ze woont. Je weet maar nooit of er vertraging is. „Stress is de grote boosdoener bij allerlei gezondheidsproblemen. Wat meer kalmte inbouwen helpt.”

Hoogendoorn kan het weten. Ze studeerde geneeskunde, werkte als bedrijfsarts en is sinds drie jaar hoofd innovatie bij Zorg van de Zaak, een netwerk dat bedrijfszorg biedt aan 71.000 organisaties, en daarmee aan 1,5 miljoen Nederlanders. Ze is dagelijks bezig met gezondheidsproblemen die voortkomen uit werk, of daar effect op hebben. Van gebroken benen tot burn-outs.

Sinds 1 juli is haar werk nog interessanter geworden. Vanaf deze week moeten werkgevers zich volledig hebben aangepast aan de vernieuwde Arbeidsomstandighedenwet. De belangrijkste wijziging is dat bedrijfsartsen én werknemers meer macht krijgen om preventief te werken. Zodat ze al kunnen ingrijpen voordat iemand ziek is.

Preventie was toch al de kern van de oude Arbowet?

„Ja, maar het was weggezakt. De afgelopen twintig jaar gaven organisaties vooral aandacht aan het begeleiden van verzuim – als iemand zich al ziek had gemeld dus. Gezonde arbeidsomstandigheden hadden geen prioriteit. De kredietcrisis versterkte dat nog eens.”

Hoe gaat de nieuwe wet dat keren?

„Werkgevers moeten vanaf deze week de bedrijfsarts alle vrijheid geven als die de omstandigheden op de werkvloer wil inspecteren. Ook kan een werknemer nu anoniem een afspraak maken met de bedrijfsarts voor advies over gezondheid en werk. Nog vóór hij of zij ziek is.”

Lees ook onze factcheck: ‘Kosten van burn-out bedragen 60.000 euro’

Dan moet je er wel op vertrouwen dat je bedrijfsarts jouw belang volgt, en niet dat van je baas.

„Mensen vrezen vaak ten onrechte dat wij aan de kant van de werkgever staan. Dat is niet zo. Iedere organisatie is wettelijk verplicht om een contract af te sluiten met een verlener van bedrijfszorg. Het is vervolgens onze taak om werknemers zo goed mogelijk te helpen. Om dat te onderstrepen is in de nieuwe wet opgenomen dat je bij twijfel een second opinion mag vragen bij een tweede bedrijfsarts. Iemand met wie geen contract is afgesloten.”

Wat zien jullie meer: mentale of fysieke klachten?

„Mentale klachten. Veruit. Depressie, overspanning en chronische overspanning, wat je dan burn-out noemt. Maar ook angststoornissen, verslavingen. Wat fysieke klachten betreft zien we steeds meer chronische ziekten. Omdat de pensioenleeftijd is verhoogd zie je veel mensen die werken met diabetes, hartziekten of longklachten.”

Te gezond om ziek te verklaren, maar te ziek om vlekkeloos te functioneren?

„Ja, en het aantal chronische ziekten onder de beroepsbevolking gaat nog veel verder stijgen. Over tien tot twintig jaar is het eerder een uitzondering als een personeelslid volledig gezond is. Stel dat iemand op zijn vijfenvijftigste gewrichtsproblemen krijgt. Vroeger hoefde je dan nog maar een paar jaar te werken. Maar straks moet je tot je zeventigste door.

„Ik zie gelukkig steeds meer organisaties creatieve oplossingen bedenken om hun personeel aan het werk te houden, inclusief gebreken. Er wordt niet meer automatisch ingezet op arbeidsongeschiktheid.”

Veel chronische ziekten zijn het gevolg van roken, drinken, te weinig bewegen en te veel eten. Moet een werkgever zich daarmee bemoeien?

„Ik vind van wel. We moeten door een groot veranderingsproces in de westerse wereld om gezonder te leven. Een bijdrage op het werk hoort daarbij. De vraag is hoe. Een fruitschaal neerzetten, daar red je het niet mee.

„Ik zie veel effect van laagdrempelige voorlichtingsprogramma’s. Leg mensen uit wat de effecten zijn van hun gedrag en wat ze ermee winnen als ze hun gewoontes veranderen. En vertel duidelijk waar ze terecht kunnen voor hulp. Bijvoorbeeld als ze willen stoppen met roken, of als ze in de schulden zitten, wat een serieuze stressfactor is.”

Iedere euro die een organisatie in preventie investeert, levert gemiddeld vier euro op in lagere ziektekosten

Wie moet dat betalen?

„De werkgever hoeft dat in ieder geval niet allemaal zelf te doen. Deels kan het via de verzekering. Je kunt werknemers ook om een eigen bijdrage vragen als ze vrijwillig aan een project meedoen. De bedrijfsarts kan ook adviseren hoe je zoiets financiert.

„Bovendien is het al vaak onderzocht dat preventie geld oplevert. Iedere euro die een organisatie in preventie investeert, levert gemiddeld vier euro op in lagere ziektekosten.”

Waarom wordt het dan niet vaker gedaan?

„Het is makkelijker om gedrag voort te zetten, dan te veranderen. Ik kom regelmatig over de vloer bij grote dienstverleners zoals accountantskantoren, waar een cultuur heerst van eindeloze uren werken. Veel mensen bezwijken uiteindelijk onder de ongezonde omstandigheden. Maar het bedrijf gaat ongestoord verder. De winst is op orde en er staat alweer een nieuwe lichting enthousiaste afgestudeerden klaar om weer net zo hard te gaan werken.”

En de werknemer die ondertussen opgebrand thuis zit?

„Precies. Daar heb je als organisatie een verantwoordelijkheid voor. Dat staat ook in de Arbowet. Maar de echte verbetering zie je als er in de top een bewust besluit wordt genomen om goed voor het personeel te zorgen. Bazen moeten zich ook beseffen dat aan werk gerelateerde ziekten vaak een enorme impact hebben op iemands privéleven. Een burn-out bijvoorbeeld, dat raakt ook iemands partner, iemands kinderen.”

Andersom kunnen iemands privéproblemen ook het werk overschaduwen.

„Absoluut. Het is daarom ook onzinnig om een strakke lijn te trekken tussen problemen op het werk en problemen thuis. Het beïnvloedt elkaar over en weer.”

„Ik vind dat werknemers een verantwoordelijkheid hebben voor het beperken van de stressfactoren in hun leven. Neem nou die tijd dat veel Nederlanders een maximale hypotheek afsloten. Toen de huizenmarkt instortte, hadden ze opeens een financieel probleem. Reken maar dat zoiets ook onder werktijd door je hoofd spookt.

„Ik zeg altijd: het is onvoorspelbaar wat er in iemands leven zal mislopen, maar dat er tegenslagen komen, dat is vrijwel zeker. Als je rekening houdt met de hobbels en bobbels die horen bij een gemiddeld mensenleven, ben je zoveel minder kwetsbaar.”

Lees ook: Waarom de ober nooit een dag ziek is

Hoeveel moet en mag je werkgever over die hobbels en bobbels weten?

„Wij adviseren: wees terughoudend met het delen van details over privé-problemen of medische diagnoses. Je baas mag daar wettelijk ook niet naar vragen. Maar vertel wel wat de gevolgen zijn voor je functioneren. Bespreek samen, eventueel in een driegesprek met de bedrijfsarts erbij, hoe je werk aangepast kan worden om het probleem op te vangen.”

Moeten we anders gaan nadenken over werk en inzetbaarheid?

„Ja, dat vind ik hoognodig. Ik pleit ervoor ons pensioenmodel om te gooien. Dat is gebaseerd op een verouderd idee dat ons arbeidzame leven als een rechte lijn verloopt: je werkt jarenlang aaneengesloten – vaak voor dezelfde werkgever – en daarna ga je rusten. De huidige realiteit is dat het werktraject van de meeste mensen veel rommeliger verloopt.

„We veranderen vaker van functie en van werkgever. We moeten langer werken en hebben daardoor soms een switch nodig om geïnspireerd te blijven. Een lerares die na dertig jaar is uitgekeken op de leerlingen, is die ziek? Nee. Maar ze kan het wel worden, als ze niet de ruimte krijgt om nieuwe bevlogenheid te vinden.”

Hoe ondersteun je dat?

„Een oplossing is om de pensioenpot open te breken en ook te gaan sparen voor tussentijdse uitgaves. Bijvoorbeeld voor een bij- of omscholing. Of om eventjes een periode minder te werken.”

Dat vergt een flinke omwenteling.

„Er worden nu miljarden uitgegeven aan verzuim en arbeidsongeschiktheid, al is dat wel beter geworden. Stel je voor dat we dat geld zouden steken in het veerkrachtig en productief houden van mensen?”