NRC Checkt: ‘Een kortere werkdag is goed voor de productiviteit’

De aanleiding

Vraag een willekeurige Nederlander naar zijn werktijden en de kans is groot dat het antwoord luidt: ‘van negen tot vijf’, of iets in die richting. Acht uur werken is de standaard. Maar waarom eigenlijk? Dat is de strekking van een animatiefilmpje dat vorige week goed werd bekeken op de website van de Volkskrant. Volgens het filmpje heeft een kortere werkdag een paar voordelen: het zou een medicijn zijn tegen stress, en creativiteit en productiviteit bevorderen. „Veel neuropsychologen zeggen dat we per dag maximaal zes uur geconcentreerd kunnen werken. Die andere twee uur betaalt de werkgever dus voor niets.” Klopt dat? Zijn we productiever als we korter werken?

Waar is het op gebaseerd?

Het filmpje is gebaseerd op een artikel van journalist Angela Wals dat vorig jaar in Volkskrant Magazine verscheen. Wals verhuisde naar Berlijn en besloot daar – wegens perikelen met kinderopvang – nog maar vier uur per dag werken. Dat beviel. Het maakte haar nieuwsgierig: is een kortere werkdag beter voor alle werkende wezens?

De auteur beschrijft een bekend Zweeds experiment waarbij 68 verpleegsters van een rusthuis in Göteborg twee jaar lang diensten van zes uur in plaats van acht uur draaiden, met behoud van hun salaris. Het experiment werd eind vorig jaar afgerond. Uit een tussenrapport na 18 maanden blijkt dat de verpleegsters van Svartedalen minder vaak ziek waren en minder vrije dagen opnamen dan voorheen. Ook rapporteerden zij een betere gezondheid, hogere alertheid en lager stressniveau ten opzichte van een controlegroep in een ander verpleeghuis.

Daarnaast wijst Wals op onderzoek van een instituut in Melbourne, waarbij het werkgedrag en cognitieve vaardigheden van 6.500 40-plussers werden geanalyseerd. Conclusie: arbeid is goed voor de hersenen, mits tot 25 uur per week. Daarna zakken de prestaties in. „Cognitieve vaardigheden als concentratie, kritisch denken en punctualiteit zijn bij 55 uur werken per week zelfs sléchter dan die van werklozen en gepensioneerden.”

Het artikel bevat geen conclusie over de lengte van een werkdag, behalve dat het ‘ hard werken’ is om minder te werken. Die nuance gaat in het animatiefilmpje echter verloren.

En, klopt het?

In de wetenschappelijke literatuur zijn heel wat studies te vinden die aantonen dat té lange werkweken – weken van 50 uur of meer – slecht zijn voor de gezondheid en de productiviteit naar beneden halen. Maar die onderzoeken zeggen, net als de studie uit Melbourne, niets over het nut van een zesurige werkdag. Hoe zit het daarmee? Krijgen we evenveel of zelfs meer gedaan als we wekelijks 30 in plaats van 40 uur werken?

Bedrijven die de proef op de som namen zeggen van wel. Bijvoorbeeld appontwikkelaar Filimundus uit Stockholm: sinds het personeel daar in 2014 zes uur ging werken zijn er minder conflicten op de werkvloer en is het ziekteverzuim met bijna een kwart afgenomen, liet een woordvoerder vorig jaar weten aan NRC. De productiviteit is hetzelfde gebleven: extra mensen aannemen was niet nodig. Aan de kortere werkdag zijn wel voorwaarden verbonden: medewerkers mogen onder werktijd niet meer op sociale media en er wordt zo min mogelijk vergaderd.

Een adviesbureau uit het Zweedse Falun constateerde eveneens een hogere productiviteit bij een kortere werkdag, maar de invoering werd teruggedraaid omdat de medewerkers té gestresst raakten en geen tijd meer hadden om met elkaar te praten.

Maar dat zijn nog geen harde, wetenschappelijke bewijzen. We leggen de kwestie voor aan Erik Scherder, hoogleraar klinische neuropsychologie aan de Vrije Universiteit. Hij vindt de proef met de Zweedse zusters interessant, maar pleit voor „grote terughoudendheid”. „Om te kunnen concluderen dat mensen baat hebben bij kortere werktijden heb je een lijn van onderzoek nodig, dit is slechts één experiment.” Daarnaast maakt het uit wie het werk doet en om wat voor werkzaamheden het gaat, zegt Scherder. „Ga je zes uur buffelen aan het bed, of zes uur lang schrijven? Het is wel heel stellig om te zeggen dat er na zes uur een grens bereikt is. Er is, kortom, te weinig basis om te zeggen: minder werken is wel of niet een goed idee.”

De Vlaamse neuropsychologe Elke Geraerts, auteur van het boek Mentaal kapitaal, vindt de conclusie eveneens „te kort door de bocht”. „Je kunt een verpleegkundige absoluut niet vergelijken met een gemiddelde medewerker. Het klopt dat we ons niet acht uur lang kunnen focussen, maar dat betekent niet dat we niet acht uur op het werk aanwezig zouden moeten zijn.” Om efficiënter te werken, meent Geraerts, moeten we allereerst leren onze werkdagen beter in te delen. „Het gaat erom dat je weet wanneer je focuspieken zijn. Op momenten dat je het meest vermoeid bent, kun je beter dingen inplannen die creativiteit vergen, of mails beantwoorden. Mensen worden niet automatisch productiever van een kortere werkdag.”

Conclusie

Volgens een filmpje van de Volkskrant kan een mens maximaal zes uur per dag geconcentreerd werken en is een kortere werkdag goed voor de productiviteit. Experimenten met verkorte werktijden leveren positieve resultaten op, maar zijn niet representatief. We beoordelen de stelling als ongefundeerd.

Anne-Martijn van der Kaaden

Ook een bewering zien langskomen die je gecheckt wilt zien? Mail nrccheckt@nrc.nl of tip via Twitter met de hashtag #nrccheckt