Vijf hoogtepunten op Documenta 14

Marta Minujin, The Parthenon of Books, 1983/2007

Dit werk is onmogelijk over het hoofd te zien: een replica op ware grootte van het Parthenon vult bijna de gehele Friedrichsplatz. De zuilen van de Griekse tempel, symbool van de democratie, worden gevormd door boeken die ooit verbannen waren, van George Orwells 1984 tot de brieven van Kafka en van Harry Potter tot Moby Dick. Het kunstwerk is een reconstructie: Minujin maakte in 1983 een eerdere versie in Buenos Aires, vlak na de val van de militaire junta. De 25.000 boeken werden destijds bevrijd uit de kelders waar de junta ze jaren had opgesloten. In Kassel krijgt het kunstwerk een nieuwe betekenis – de Friedrichsplatz was in 1933 het decor van boekverbrandingen door de nazi’s.

The Society of Friends of Halit/Forensic Architecture, 77sqm_9:26min – Report, 2017

Een van de indrukwekkendste bijdragen aan deze Documenta is meer een forensisch onderzoek dan een kunstwerk. De video 77sqm_9:26min – Report, te zien in het voormalige postkantoor, onderzoekt de moord op de 21-jarige Turkse immigrant Halit Yozgat, die op 6 april 2006 op klaarlichte dag werd vermoord in zijn internetcafé in Kassel. Hij was het negende slachtoffer van een reeks van tien racistische moorden door de neonazistische organisatie NSU. Elf jaar later is de dader nog steeds niet gepakt. Vrienden van Halit lieten daarom een tegenonderzoek uitvoeren door het Londense onderzoeksbureau Forensic Architecture. De resultaten zijn schokkend: één van de getuigen van de moord, de undercoveragent Andreas Temme, blijkt een valse verklaring te hebben gegeven. Door zijn getuigenis tot op de seconde te ontleden, stelt het onderzoek scherpe vragen over de rol van de Duitse politie, de geheime dienst en de rechtbank.

Lorenza Böttner, Tekeningen, schilderijen en archiefmateriaal, 1975-1994

Deze Documenta heeft veel aandacht voor kunstenaars die niet tot de ‘usual suspects’ van de kunstwereld horen. Eén van hen is de transgender Lorenza Böttner, in 1959 geboren in Chili als zoon van Duitse ouders. Als Lorenz Böttner verloor hij op achtjarige leeftijd zijn beide armen nadat hij in een elektriciteitspaal was geklommen en geëlektrocuteerd werd. Hij verhuisde naar Duitsland, volgde een opleiding aan de kunstacademie van Kassel, leerde zichzelf schilderen met mond en voeten en begon zelfportretten te maken als vrouw. Als straatperformer reisde Lorenza de wereld rond en maakte ze haar schilderijen al dansend op het doek. In de Neue Galerie tonen archieffoto’s, tekeningen en schilderijen het bijzondere levensverhaal van Lorenza, die in 1994 overleed aan aids.

Maria Eichhorn, Rose Valland Institute, 2017

De Neue Galerie is de locatie met de meeste historische referenties. Directeur Adam Szymczyk wilde hier oorspronkelijk de Gurlitt-collectie tonen die in 2012 werd gevonden in een appartement in München. Dat lukte niet, maar er zijn wel diverse kunstwerken die refereren aan roofkunst en de restitutie aan joodse families. De Duitse kunstenaar Maria Eichhorn toont er de resultaten van haar Rose Valland Institute, vernoemd naar de Franse kunsthistorica die duizenden kunstwerken redde uit handen van de nazi’s. Middenin het museum staat een grote boekenkast met boeken die ooit tot joodse collecties behoorden en onrechtmatig in de collectie van de Berlijnse Staatsbibliotheek belandden. Eichhorn hoopt met hulp van het publiek, deze boeken terug te kunnen geven aan de joodse erfgenamen.

Angela Melitopoulos, Crossings, 2017

In de koepelzaal van het Giesshaus, een negentiende-eeuwse gieterij waar in de Tweede Wereldoorlog nog bommen en ander wapentuig voor de nazi’s werden vervaardigd, draait een indrukwekkende film van de Duitse kunstenaar Angela Melitopoulos.

Op vier schermen worden documentaire beelden vertoond die de kunstenaar maakte in de Griekse mijnbouw en in vluchtelingenkampen in Piraeus en Lesbos. Het vierluik van 109 minuten lang laat zien dat het gebied al millennia lang het strijdtoneel is van economische problemen en burgeroorlogen.