Oekraïners mogen eindelijk naar ‘dat Europa’, maar willen ze ook echt komen?

Negen jaar hebben ze erop moeten wachten, maar vanaf deze zondag is visumvrij reizen voor Oekraïners een feit. Wie in het bezit is van een biometrisch paspoort, mag voortaan zonder visum 90 dagen in het Europese Schengengebied verblijven.

Lange tijd heerste scepsis onder Oekraïners of de EU de beloftes wel na zou komen. Maar nu is het dan zover. Met een feestje voor bobo’s aan de Poolse grens, een uitverkoop van vliegtickets naar Europese bestemmingen en veel Europees vlagvertoon, markeert Oekraïne deze „historische dag”, zoals president Porosjenko het noemde. Volgens Porosjenko, die hiermee een belangrijke verkiezingsbelofte inlost, markeert deze dag „de scheiding van Oekraïne met Rusland” en keert Oekraïne eindelijk, na 300 jaar op Rusland te zijn gericht, „terug naar huis”. Inmiddels zouden zo’n 3 miljoen van de 45 miljoen Oekraïners een biometrisch paspoort hebben aangevraagd.

Lees ook: EU en Oekraïne bereiken akkoord over visumvrijstelling

Loodgieters

Maar eurosceptische groepen in Europese lidstaten zijn bepaald minder euforisch. Want hoewel werken in de EU voor Oekraïners nadrukkelijk verboden blijft, en zij net als voorheen aan de Europese grens moeten kunnen aantonen over voldoende middelen en een ticket terug naar huis te beschikken, vrezen critici een optocht van Oekraïense schilders, loodgieters en kindermeisjes richting de EU. In maart hielden Poolse nationalisten in Wroclaw een anti-Oekraïense demonstratie. Ook in Nederland klonk de afgelopen maanden gemor. Vooral rechtse en eurokritische politici en journalisten, die ten tijde van het Oekraïne-referendum campagne voerden tegen het associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne, waarschuwen voor een Oekraïense uittocht.

„Daar komen de Oekraïners!” schreef het rechtse weblog De Dagelijkse Standaard in februari. „Ondanks Ruttes inlegvelletje mogen ze vanaf juni visumvrij reizen naar Nederland”, verwijzend naar de verklaring die Rutte uitonderhandelde in Brussel en waarin staat dat Oekraïne ondanks het associatieverdrag geen lid zal worden van de EU. In werkelijkheid staan associatieverdrag en visumregeling los van elkaar. Over dat laatste wordt al sinds 2008 onderhandeld, in het in 2014 gesloten associatieverdrag werden die afspraken herbevestigd. Daarbij moest Oekraïne beloven illegale migratie naar Europa tegen te gaan. Mocht toch blijken dat criminelen of gelukszoekers misbruik maken van de regeling, dan kan de EU die middels een ‘noodremprocedure’ opschorten of intrekken.

Koffers pakken

Wat vinden de Oekraïners zelf eigenlijk van de nieuwe regeling? Staan ze te trappelen om naar Europa te trekken?

Radiojournalist Jesper Buursink reisde naar Kiev en vroeg aan willekeurige Oekraïners: „Heeft u uw koffers al gepakt, en zo ja, met welk doel?”

De 52-jarige Vitali die lintjes verkoopt op het Maidanplein in Kievis sceptisch. „Visumvrij reizen betekent niet dat je zomaar kunt vertrekken. Ik heb nog steeds een pak papier nodig om te bewijzen dat ik uit Oekraïne kom.” Vroeger reisde hij met grote regelmaat naar Nederland, maar de laatste jaren is het er niet meer van gekomen. Luister hiernaast naar Vitali’s commentaar.

Ook president Porosjenko, aanwezig op de jaarlijkse boekenbeurs in Kiev, gaf NRC zijn mening. Volgens hem hebben Europeanen niets te vrezen. „Oekraïne is een vriendelijk, beschaafd en open land”, aldus de president, die van mening is dat het visumvrij reizen het contact tussen mensen kan bevorderen.

De drie twintigers Vitalina, Joelia en Alina, zijn wel van plan een biometrisch paspoort aan te vragen. Ze willen eindelijk „dat Europa” wel eens met eigen ogen zien. Misschien dat ze op termijn richting Europa willen komen, maar plannen om definitief te vertrekken, hebben de meisjes voorlopig niet.

De 34-jarige chauffeur Oleksandr, die in een buitenwijk van Kiev een minibusje voor forenzen bestuurt, is sceptisch over de maatregel. In antwoord op de vraag of hij weg zal gaan, antwoordt hij: „Helaas niet, ik verdien te weinig om te kunnen reizen.” Hij is dan ook niet van plan om een biometrisch paspoort aan te vragen om te vertrekken.

Uittocht

Het is een veel gehoord argument in het door crisis en corruptie geteisterde Oekraïne: de meeste mensen verdienen te weinig om zich een reis naar, of langer verblijf in, de rijkere Europese landen te kunnen veroorloven. Zakenman Roman Poetsjko, die in Wageningen studeerde en werkt voor het Nederlandse landbouwbedrijf Difco, beaamt dat. Hij verwacht niet dat de visumliberalisatie een uittocht op gang zal brengen. „De mensen die hier weg wilden, zijn al vertrokken. Dat geldt ook voor jongeren”. Volgens Poetsjko dromen Oekraïners wel over vertrek naar Europa, maar weten ze heel goed dat ze niet zomaar op de bonnefooi kunnen vertrekken om hun geluk te beproeven. Ook zijn ze vaak niet goed op de hoogte van de daar geldende regels. „Veel mensen willen weg, maar realiseren zich niet dat ze in het buitenland juist meer belasting moeten betalen. Het Oekraïense belastingstelsel geeft bijvoorbeeld veel voordelen ten opzichte van de Europese landen. Zo hoeft een ondernemer maar 5 procent belasting af te dragen.”

Lees ook: Herinvoeren visumplicht wordt makkelijker voor EU

‘Visumgenocide’

De regeling geldt voor alle Oekraïners, dus ook voor de inwoners van de in 2014 door Rusland geannexeerde Krim. Volgens Porosjenko vormt de visumliberalisatie een „belangrijke stap in het ontzetten van de Krim en de Donbas”, omdat het de inwoners van die gebieden een extra motivatie zou geven bij Oekraïne te willen horen. De meeste inwoners van de Krim hebben inmiddels een Russisch paspoort, wat buitenlandse reizen kan bemoeilijken. Europese consulaten raden Oekraïners op de Krim aan visa uitsluitend met een Oekraïens paspoort aan te vragen, een praktijk die het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken ‘visumgenocide’ noemt. Moskou zou een „zwaar gevecht” leveren in Brussel om deze praktijk tegen te gaan, zo schreef de BBC recent. Het aanvragen van een biometrisch paspoort is op de Krim niet mogelijk, inwoners moeten daardoor naar andere delen van Oekraïne reizen. Hoeveel dit inmiddels hebben gedaan, is nog onduidelijk.

Niet alle Oekraïners zijn het eens dat de visumliberalisering ook voor de Krim en de Donbas geldt, omdat veel inwoners zich daar aansloten bij het pro-Russische bewind. Activisten in Cherson, aan de grens met de Krim, plaatsten zelfs billboards met daarop de tekst: ‘Verraders en collaborateurs, waarom komen jullie hierheen?! Willen jullie soms een Oekraïens paspoort om naar Europa te reizen?’

Migranten

Of Oekraïners massaal hun koffers zullen pakken, hetzij voor vakantie hetzij voor (illegaal) werk, is afwachten. Polen zag in 2015 een recordaantal vooral jonge Oekraïense migranten binnenkomen, waarvan het overgrote deel aangaf op zoek te zijn naar betere arbeidsperspectieven. Van de naar schatting miljoen Oekraïners in Polen, zou echter de helft na een paar maanden weer terugkeren naar huis, aldus een rapport van de Poolse denktank Central European Financial Observer. Van deze groep was 28 procent afkomstig uit de door oorlog geteisterde Donbas-regio.

Wat Nederland betreft, zijn de meeste arbeidsmigranten afkomstig uit EU-lidstaten Polen, Bulgarije en Roemenië. In totaal waren er eind 2015 855.000 migranten in Nederland afkomstig uit (kandidaat-)lidstaten van de EU. Dat waren er 40.000 meer dan eind 2013, zo meldde het CBS begin dit jaar.