Nederlandse studenten in Vlaanderen verslikken zich in cultuurverschillen

Rosanne Noumon (24) keek menig vrijdagmiddag met verbazing naar de rijen Vlaamse studenten die met rolkoffers naar het station van Antwerpen trekken. Voor de Nedelandse studente biomedische wetenschappen was het wennen aan deze ratelende volksverhuizing. Toen ze net in België studeerde, stuurde ze op vrijdag haar onderbuurmeisje een berichtje: „Ga je vanavond mee uit eten?” „Nee”, was het antwoord, „ik eet elk weekend bij mijn mama en papa.” Zoals veel Vlaamse studenten.

Steeds meer Nederlandse studenten studeren in Vlaanderen. In de laatste acht jaar is hun aantal meer dan verdubbeld, van ongeveer 4.380 tot 9.830 vorig schooljaar. Pas ter plekke ervaren ze de culturele verschillen.

Op verzoek van NRC vulden honderdzestig Nederlandse studenten die studeren of gestudeerd hebben in Antwerpen, Leuven en Gent een enquête over hun ervaringen in. Van hen zei eenderde zich onvoldoende te hebben voorbereid op de Vlaamse cultuur, zoals de manier van omgaan met docenten of de gang van zaken in het studentenleven. „Het was een cultuurschok”, zeggen respondenten.

Vlaanderen is écht buitenland

Marinel Gerritsen, emeritus hoogleraar interculturele communicatie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, is niet verbaasd. „Studenten beseffen vaak niet dat Vlaanderen buitenland is”, zegt ze. „De valkuil is te denken dat je, als je dezelfde taal spreekt, ook hetzelfde bent.”

Volgens de Nederlandse sociaal-psycholoog Geert Hofstede zijn er geen twee landen met een gemeenschappelijke grens en taal „die zoveel verschillen qua cultuur als Nederland en Vlaanderen”. Cultuurwetenschappers gebruiken zestien ‘waarden’ om culturen te categoriseren, zoals de ruimte om emoties te tonen. Nederland en Vlaanderen verschillen op liefst twaalf van die waarden.

Hij wachtte de hele avond: niemand kwam opdagen

Is dat erg? Van de twaalf cultuurverschillen met Vlaanderen die Gerritsen ziet, kunnen er zeven tot problemen leiden. Een voorbeeld is het grote ‘privéterritorium’ van Vlamingen en Walen. Zo ging de zoon van Gerritsen voor zijn studie een half jaar naar Luik. Om zijn buren in een studentenhuis te leren kennen, hing hij een briefje op waarop hij zich voorstelde en iedereen uitnodigde voor een borrel. Hij wachtte de hele avond: niemand kwam opdagen.

Angst voor het onbekende

Karakteristiek voor Vlamingen, aldus Hofstede, is hun angst voor het onbekende. Ze proberen onzekerheden te vermijden en laten niet graag het achterste van hun tong zien. In onderzoek van Hofstede naar 76 landen en regio’s bleek Vlaanderen op dit punt een van de koplopers. Nederland staat ergens middenin die ranglijst.

Gerritsen heeft wel een historische verklaring: „Vlaanderen is van 1585 tot 1830 in handen geweest van buitenlandse machten. Pas in de jaren 30 van de vorige eeuw kwamen er wetten om Vlaanderen als eentalig gebied te erkennen. Nederland is veel langer vrij geweest, dat zie je in de cultuur.”

Vrienden maken is „erg moeilijk”, heeft Isabelle Buhre (27), een Nederlandse masterstudent Latijn, in Leuven ervaren. „Studenten in Vlaanderen zullen niet snel belangstelling voor je tonen, of vragen of je erbij komt zitten.” Ze heeft heimwee naar Nederland, en vooral naar de ‘open houding’ van Nederlanders. „In Vlaanderen hebben studenten vaak al vrienden bij de jeugdbeweging – een soort scouting – en van de middelbare school. Daar kom je niet tussen.” Ze voelt zich meer thuis bij andere buitenlandse studenten.

Netjes in de rij

Een ander belangrijk verschil: Vlamingen hechten veel waarde aan hiërarchie. Waar kinderen in het Vlaamse onderwijs al van jongs af aan leren netjes in de rij te staan en te wachten op de leerkracht, rennen Nederlandse kinderen zó de klas in.

Ook het hoger onderwijs kent dat verschil. Nederlandse docenten stellen kritische opmerkingen op prijs, en moedigen discussies over de leerstof aan. Docent en student zijn gelijk. Dat geldt niet in het Vlaamse universitaire onderwijs. „Je spreekt je prof alleen aan in uitzonderlijke situaties, en enkel met echt scherpe, goede vragen”, zegt de Nederlandse studente Rosanne Noumon.

Ik krijg alleen antwoord op mijn mail als ik de mailetiquette volg

„De proffen zijn redelijk strikt”, zegt Valery Manneveld (21) uit Schagen, die diergeneeskunde in Gent studeert. „Ik krijg alleen antwoord op mijn mail als ik de mailetiquette volg: beginnen met ‘Geachte professor’ en afsluiten met ‘Hoogachtend’.”

Ook de manier van leren is anders in Vlaanderen. ‘Stampen’ is het kernwoord bij de Vlaamse universiteiten; veel uit het hoofd leren in korte tijd. Voor sommige studenten is dat wennen. „Je moet voor tentamens meer feitjes uit je hoofd kennen”, zegt Donna Kerseboom (21) uit Oosterhout, die in Antwerpen taal- en letterkunde studeert. „In Nederland gaat het meer om inzicht. Vroeger haalde ik makkelijk achten, nu moet ik soms vechten voor een voldoende.”

Net als in Nederland is er wel verschil tussen universiteiten en hogescholen in Vlaanderen. Op de hogeschool zijn docenten ook strikt, maar ze geven meer persoonlijke begeleiding. Dat kan ook; de groepen zijn vaak beperkter, net als de leerstof.

Numerus fixus

Dat het aantal Nederlandse studenten in Vlaanderen enorm stijgt, ondanks de cultuurverschillen, heeft een aantal redenen. De groei is voor een deel te verklaren doordat Vlaanderen dichtbij is en de kosten voor studenten relatief laag zijn. Maar dé reden om de overstap te maken, is uitgeloot worden in Nederland. Geneeskunde en diergeneeskunde, waarvoor in Nederland een numerus fixus geldt, zijn al jaren de populairste studies van Nederlanders in Vlaanderen.

Abdessamad el Mousati (30) uit Gorinchem wilde eigenlijk tandheelkunde studeren, maar werd daarvoor in Nederland uitgeloot. Voor zijn tweede keuze – farmacie – werd hij ook uitgeloot, maar kon hij wel in Antwerpen terecht. „Ik kon er meteen met de bachelor beginnen. Ik doe nu de master, en die bevalt me goed. Zowel de begeleiding als het niveau is goed, en de mondelinge examens bevallen me wel”, zegt hij.

De opvallendste verschillen volgens twee Nederlandse studenten in Vlaanderen

Ook het lagere collegegeld en het ontbreken van de langstudeerboete zijn voor studenten reden naar België te trekken. Voor 890 euro kan je er al studeren, minder dan de helft van het Nederlandse bedrag. Bovendien vind je in de Vlaamse studentensteden makkelijker een kamer dan in Nederland, zo geven de studenten aan.

Van alle Vlaamse universiteiten heeft die van Antwerpen in verhouding de meeste studenten uit Nederland: één op de elf, en bij diergeneeskunde zelfs bijna een op de twee. Waar voor deze studie in Nederland wordt geselecteerd, moeten Vlaamse universiteiten iedereen toelaten.

Uit het kot lokken

Heeft de toevloed van Nederlanders gevolgen voor het Belgische studentenleven? „In het algemeen niet”, zegt woordvoerder Peter De Meyer van de Universiteit Antwerpen. „Ze zijn misschien wat mondiger, maar dat kan ook helpen om de stille Vlaming wat uit zijn kot te lokken.”

Specifiek bij diergeneeskunde zorgen de vele Nederlanders soms wel voor problemen. De Meyer: „Vaak zijn die studenten in eigen land niet toegelaten door een verkeerde vooropleiding of motivatie. Sommige studenten denken dat het genoeg is om met dieren bezig te zijn, maar het is echt een wetenschappelijke opleiding. Dat leidt tot slechte studieresultaten, en zo’n groep ‘zwakkere studenten’ haalt het algemene niveau omlaag.”

Een ander probleem is dat bij bepaalde praktijklessen maar beperkte ruimte is in de zaal. Dan moeten extra lessen worden ingepland.

Als je hier op straat rondloopt, zie je dat alle gordijnen open zijn

Gordijnen open

Als een Nederlandse student in China of Japan gaat studeren, verdiept hij zich doorgaans vooraf in de cultuur. Dat gebeurt maar zelden als de studie in Vlaanderen is, bevestigt ook Lut van Hove, een Vlaamse die lezingen over het cultuurverschil geeft op verschillende Nederlandse volksuniversiteiten. Zij vindt het belangrijk om te laten zien dat Vlamingen en Nederlanders in essentie anders zijn.

Van Hove woont al zestien jaar in Nederland, en stelt vast dat er nog veel overblijfselen zijn van het eeuwenlange protestantse denken. „Als je hier op straat rondloopt, zie je dat alle gordijnen open zijn”, zegt ze. „Je kan zo naar binnen kijken.”

Volgens haar stamt dat uit een cultuur waarin fouten niet getolereerd werden. ‘Ik doe niks fout, dus ik heb niks te verbergen’, lijken de open gordijnen te zeggen. In het van oudsher katholieke Vlaanderen blijven de gordijnen dicht. Daar kon en kan een foutje nog wel vergeven worden. Nog een reden om er te gaan studeren.