Straks te zien: een Elfstedentocht langs elf fonteinen

Het moet de nieuwe Elfstedentocht worden: een tocht langs elf fonteinen in alle elf de Friese steden. Bijna 5 miljoen euro kosten ze, waarmee ze het duurste project vormen van Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa in 2018. En niet alleen zijn ze het duurste, ook vormen de fonteinen het enige geheel internationale project: een Spanjaard ontwerpt de fontein van Leeuwarden, een Japanner de fontein van IJlst, een Amerikaan die van Stavoren enzovoort, enzovoort. Volgend jaar zomer moeten ze allemaal klaar zijn, inclusief vaak de verbouwing van een plein waar nu nog vooral parkeerplaatsen zijn. Afgelopen weekend werden voor het eerst de maquettes gepresenteerd, in de Martinikerk van Franeker.

Bron: Leeuwarden-Fryslân 2018

Niet iedereen is blij met het project. Lees: Waarom zijn de Friese fonteinen niet door een Fries ontworpen?

De elf fonteinen op de kaart. Klik op de pijltjes voor een foto van de fontein.

Lees ook de column van Joyce Roodnat: Benepen Friezen en de 11 fonteinen

Leeuwarden

De Spaanse Jaume Plensa ontwierp Love: twee witte hoofden, 7 meter hoog, omvang 2 à 3 meter.
Materiaal: kunsthars met marmer.
Inspiratiebron: de jeugd in de stad en de nevel over de velden.

Jaume Plensa (Spanje, 1955) maakt sculpturen van menselijke figuren, vaak vrouwenhoofden, altijd met de ogen gesloten. Beelden van hem staan in Europa, de VS, Canada, Azië en Zuid-Amerika. Voor Leeuwarden ontwierp hij een fontein van een jongenshoofd en een meisjeshoofd tegenover elkaar, hun gezichtsuitdrukking sereen. De fontein wil de bewoners van de stad aan het dromen zetten. Jaume Plensa werd geïnspireerd door de ochtendnevel op de velden, “in Friesland komt het water uit de grond”, zei hij daarover. De fontein bestaat uit een mistwolk van twee meter hoog rond de beide hoofden waar je doorheen kan lopen.

Sneek

De Duitse Stephan Balkenhol ontwierp Fortuna’s Fountain: een man met de hoorn des overvloeds, 3,5 meter hoog.
Materiaal: brons, coating.
Inspiratiebron: de geschiedenis van de stad, periodes van welvaart en neergang.

Stephan Balkenhol (Duitsland, 1957) brak door met figuratieve houtsculpturen, vaak leveren ze commentaar op hun omgeving. Hij exposeert wereldwijd. In Sneek staat de man die de hoorn des overvloeds vasthoudt op een goudkleurige bol die om zijn as draait. De bol wordt aangedreven door de terugstoot van het water dat uit de hoorn stroomt. “Zo wordt de toestroom van het fortuin een onberekenbare, blinde kracht”, aldus Stephan Balkenhol. De wisselvalligheid van geluk en macht wordt ook uitgedrukt in de neutrale uitstraling van de man.

IJlst

De Japanse Shinji Ohmaki ontwierp Rikka: een vaas van 1,5 meter hoog en 6 meter doorsnee, met daarop bloemen van 4 meter hoog.
Materiaal: onder meer roestvrij staal en autolak.
Inspiratiebron: het ontstaan van de stad aan het water, de aanwezigheid van oude, verwilderde stinzenplanten, schaatsfabriek Nooitgedagt.

Shinji Ohmaki (Japan, 1971) is bekend geworden met kleurrijke installaties, vaak verwijzen ze naar vergeten aspecten van cultuur en natuur. Hij won prijzen in China, Japan en de VS. Bij zijn bezoek aan IJlst trof hem “hoezeer de geschiedenis en cultuur van de inwoners is verbonden met het water en de natuur”, waaronder de stinzenplanten: planten die van oorsprong voorkomen bij landgoederen en boerenhoven en die zijn vernoemd naar het Friese woord voor stenen huis: stins. De bloemen van de Rikka-fontein zijn deels gekleurd en voor een deel zilverkleurig, wat doet denken aan de ijzers van schaatsen. Het boeket staat op een vaasvormig onderstel met een oppervlakte van water, dat beweegt en over de rand stroomt in een bassin.

Sloten

De Britse Lucy Orta en de Argentijnse Jorge Orta ontwierpen Kievit: een 5 meter hoge fontein van gestapelde teilen, jerrycans en emmers, erbovenop een jongen en een meisje. Het meisje houdt een kievit in haar handen.
Materiaal: brons, coating.
Inspiratiebron: de leefomgeving van de inwoners van de stad, de kievit, water.

Lucy Orta (Groot-Brittannië, 1966) en Jorge Orta (Argentinië, 1953) staan bekend om hun werk over milieuproblematiek (water, voedsel, ecologie), zoals een beeldenreeks langs een vervuilde rivier in Zuid-Frankrijk. In hun Kievitfontein gaat het over kinderen die opgroeien in een hechte gemeenschap, waar water overal overvloedig aanwezig is.: het zal straks stromen uit de containers waar ze op staan. Ze hebben de toren van teilen, jerrycans en emmers beklommen om de kievit, een bedreigde vogel, te bevrijden van de Friese traditie om kievitseieren te zoeken. De kievit houdt een gouden sleutel in zijn snavel, het symbool van Stavoren.

Stavoren

De Amerikaanse Mark Dion ontwierp Fish Fountain for Stavoren: een grote vis, een volwassene moet straks kunnen staan in de opening van de bek.
Materiaal: kunstharsen, mogelijk beton en staal.
Inspiratiebron: de visserijgeschiedenis van Stavoren en een prent van Pieter Breugel de Oude.

Mark Dion (VS, 1961) gaat voor zijn werk vaak ver terug in de geschiedenis van een locatie of onderwerp. Het MoMa in New York en de Tate Gallery in Londen hebben werk van hem in collectie. Hij is geboren in New Badford, net als Stavoren een ooit florerende havenstad. Beide steden hebben een eigen mythe: het Vrouwtje van Stavoren en Moby Dick. Mark Dion: “Speurend in de kunsthistorie vond ik een pentekening uit de tijd dat Stavoren een bloeiende havenstad was, en die mij als perfect voor Stavoren toescheen: De grote vissen eten de kleine van Pieter Breugel de Oude uit 1556.” De fontein is vrolijk en serieus tegelijk, dat laatste doordat hij herinnert aan wat verloren ging.

Hindeloopen

De Chinese Shen Yuan ontwierp Flora &Fauna: een levensboom met vogels die water spuwen, eromheen liggen reuze-geweien. De afmetingen worden nog bepaald.
Materiaal: staal, koper, metaal, hout, basalt.
Inspiratiebron: het wapen van Stavoren.

Shen Yuan (China, 1959) is een vrouwelijke kunstenaar, ze woont in Parijs en maakt werk dat daarmee heeft te maken, zoals een wandreliëf met tongen die staan voor haar taalprobleem. Tien jaar geleden vertegenwoordigde ze China op de Biënnale van Venetië. Het stadswapen van Hindeloopen dat haar inspireerde voor haar fontein bestaat uit een levensboom met een hert en een hinde. De fontein wordt een boom met vogels op de takken, op de grond komen geweien te liggen. Die worden gemaakt van hout en lijken op de wortels en takken van bomen, je kunt erop zitten. De vogels spuwen water, onder de boom vangt een bassin dat water weer op. In de grond komen gaten onder versterkt glas waardoor Hindelooper bloemmotieven te zien zijn.

Workum

De Britse Cornelia Parker ontwierp The Rampant Lions of Workum (De woeste leeuwen van Workum): twee dubbelzijdige leeuwen, 3,5 meter hoog.
Materiaal: hout, verf, bladgoud.
Inspiratiebron: de leeuwen naast het wapen van Workum op de Waag aan de Merk.

Cornelia Parker (Groot-Brittannië, 1956) haalt inspiratie uit dagelijkse voorwerpen en bekende beelden uit kunst en cultuur, die ze vervormt. In 2010 werd ze als eerste vrouwelijke kunstenaar benoemd tot Officer of the Order of the British Empire. Haar fonteinvoorstel in eigen woorden: “De heraldische leeuwen op de gevel van het Waaggebouw bevrijden van hun eeuwenoude plicht om dragers te zijn van het stadswapen van Workum.” Die staan dus straks tegenover elkaar met ertussen een lege ruimte, uit hun klauwen sproeien ze water naar elkaar, van voren en van achteren zien ze er hetzelfde uit. En je mag om ze lachen, ze zien er opzettelijk mal uit.

Bolsward

De Belgische Johan Creten ontwierp De Vleermuis: 3 meter hoog en 5 meter breed.
Materiaal: brons.
Inspiratiebron: de afgebrande Broerekerk van Bolsward, waarvan de gotische gevel nog overeind staat.

Johan Creten (België, 1963) brak door met werken van kleurig keramiek en maakt ook grote bronzen beelden, onder meer van dieren. In 2014 had hij als eerste levende Belg een solotentoonstelling in het Louvre. Tijdens een bezoek aan Bolsward keek hij naar de gevel van de Broerekerk en “zag ineens het beeld van een vleermuis” voor zich. Hij noemt het “een intrigerend en fascinerend dier”, dat bovendien past bij grote kerken, waar de vleermuis vaak wordt afgebeeld als waterspuwer aan de gevel. Aan de achterkant van de fontein komt een trap, zodat je op de vleermuis kunt klimmen.

Harlingen

De Amerikaanse Jennifer Allora en de Cubaanse Guillermo Calzadilla ontwierpen The Whale Fountain: 18 meter lang, 2,5 à 3 meter hoog.
Materiaal: nog te bepalen.
Inspiratiebron: de geschiedenis van de stad met de walvisvaart.

Jennifer Allora (VS, 1974) en Guillermo Calzadilla (Cuba, 1971) maken zowel sculpturen als video’s en performances. Ze staan bekend om hun maatschappelijk engagement, zoals bij een omgekeerde legertank voor het Amerikaanse paviljoen van de Biënnale van Venetië in 2011. Hun Walvisfontein wil herinneren aan de geschiedenis van de walvisvaart en de menselijke invloed op al wat leeft in de zee. Het gaat om een levensechte potvis, als verdwaald ligt hij straks aan de Zuiderpier, waar hij onregelmatig gaat spuiten. “Misschien zet hij ons collectief meer aan het denken over de gevolgen van ons ingrijpen in natuurlijke systemen die menselijke belangen ver overschrijden”, zeggen de kunstenaars daar zelf over.

Franeker

De Franse Jean-Michel Othoniel ontwierp The Oort Cloud Fountain: een wolk op een verticale ketting van zwarte kralen, 3,55 bij 1,50 bij 1,50 meter.
Materiaal: roestvrij staal, gaaswerk van buisjes.
Inspiratiebron: de hypothese van de Franeker astronoom Jan Hendrik Oort dat een wolk van miljarden komeetachtige objecten zich beweegt rond ons zonnestelsel.

Jean-Michel Othoniel (Frankrijk, 1964) is bekend van zijn sculpturen met reusachtige kralen, zoals de metro-ingang voor de halte Palais Royal-Musée du Louvre in Parijs. Bij het Paleis van Versailles staat van hem ‘Les belles Danses’, een fontein gebaseerd op danspassen van Zonnekoning Louis XIV. In Franeker, zegt hij, werd hij “getroffen door de unieke middeleeuwse stijl en menselijke maat van de stad” en kwam hij erachter dat Franeker ooit een gerenommeerde universiteitsstad was. De Oortwolk-fontein is een reeks watervallen die vanuit een bassin stromen, langs kralen in de kleur van de nacht. Eén kraal, de bovenste, is goudkleurig: de zon. Bijna onderaan is een andere kraal zilverkleurig, de maan. De wolk wordt een nevel van kleine druppeltjes die uit gouden buisjes vallen.

Dokkum

De Nederlandse Birthe Leemeijer ontwierp De IJsfontein: een ijssculptuur van 2 meter hoog en 3 meter breed.
Materiaal: beton, koelleidingen, zonnepanelen, weerstation, eikenbomen.
Inspiratiebron: de Elfstedentocht.

Birthe Leemeijer (Nederland, 1972) onderzoekt hoe natuur en landschap invloed hebben op bewoners en bezoekers. Ze ontwierp onder meer een ‘polderparfum’, L’essence de Mastenbroek. Haar werk is verschillende malen bekroond. De vorm van de IJsfontein is ontleend aan de foto van een ijssculptuur die is genomen in de winter van 1963, toen een legendarische Elfstedentocht werd gereden. In de fontein zal water bevriezen en weer ontdooien, waardoor de vormen steeds veranderen. De IJsfontein zal worden omringd door eikenbomen, ter herinnering aan Bonifatius die hier de heilige Donar-eik omhakte zonder dat de goden wraak namen.