De kunst van het niksen

Niet storen, de kunstenaar slaapt. Hij moet nadenken met zijn ogen dicht, dromen met zijn ogen open. Hij heeft tijd nodig om niets te doen, om te reflecteren en te contempleren. Vergeef hem dus dat hij af en toe een dutje doet. Er komt misschien wel iets briljants uit voort.

Met acht zwart-witfoto’s van de vorig jaar overleden Servische kunstenaar Mladen Stilinovic begint Viva Arte Viva, de hoofdtentoonstelling op de Biënnale van Venetië. The Artist at Work, heet de serie die Stilinovic in 1978 van zichzelf maakte, liggend onder zijn witte dekbed. Als kunstenaar propageerde hij luiheid. „Staren in het niets, non-activiteit, impotentie – het zijn belangrijke factoren in de kunst”, schreef hij in 1998 in zijn manifest The Praise of Laziness. „Er kennis van nemen is niet genoeg, je moet het praktiseren en perfectioneren.”

Bekijk ook de video: deze talenten moet je zien in Venetië.

Zo opent deze biënnale op spectaculair onspectaculaire wijze: met allemaal slapende kunstenaars. Er staat een door de Oostenrijker Franz West ontworpen divan – nog zo’n kunstenaar die graag een powernap deed. Ook het duo Yelena en Viktor Vorobyeva uit Kazachstan heeft slapen tot kunstvorm verheven. Zij richtten hun zaaltje in als een eenvoudige slaapkamer, met een krakkemikkig eenpersoonsbed waarin iemand – een mens of een pop, dat is moeilijk te zien – ligt te dromen. Titel: The Artist is Asleep.

Twee jaar geleden stelde Okwui Enwezor een hoofdtentoonstelling samen die zeer ideologisch en grimmig was, en ook een beetje topzwaar. Daarbij vergeleken is Viva Arte Viva, gemaakt door de Franse curator Christine Macel, een stuk luchtiger en optimistischer. Ze wilde een humane biënnale maken, vertelt ze tijdens de persconferentie. Kunst is wat ons menselijk maakt, is Macels overtuiging. „De ultieme plek voor reflectie, voor individuele expressie, voor dromen en utopieën.” En, zegt ze, kunstenaars voelen vaak beter aan dan anderen hoe de toekomstige wereld vorm zal krijgen.

Alles draait op haar tentoonstelling om de kunstenaar en zijn scheppingsproces. Op de website van de biënnale verschijnen iedere week filmpjes waarin de deelnemers zich voorstellen – 120 kunstenaars uit 51 landen, variërend van 25 tot 97 jaar oud.

Meteen na de slaapfoto’s van Stilinovic stuit je op het atelier van de Amerikaanse Dawn Kasper. Sinds 2008, toen ze de huur niet meer kon betalen, hanteert Kasper het concept van een ‘nomadische studio’. Ze werkte al eens drie maanden op de Whitney Biënnale in New York. Nu heeft ze haar hele inboedel naar Venetië verhuisd. Een half jaar lang kan het biënnalepubliek haar op haar vingers kijken, terwijl ze als een soort levende sculptuur haar ideeën uitwerkt.

Ontdekkingen

Op deze biënnale komt alles samen wat er de afgelopen paar jaar gaande is op dit soort megatentoonstellingen. Net als op de biënnale van 2013, toen er opvallend veel werk van outsider kunstenaars werd getoond, zijn er veel ontdekkingen te doen. Van de 120 kunstenaars debuteren 103 op de biënnale. Zoals Anna Halprin (96) uit Californië. Er is veel ruime voor de choreografieschema’s en videobeelden van haar Planetary Dance, een therapeutische rondedans die ze sinds 1987 jaarlijks organiseert.

Net als de Documenta blikt ook Venetië volop terug op de communes en de hippies van de jaren 60 en 70. Hardcore activisme is het niet, eerder een zachtere variant: gemeenschapszin. Na Kaspers atelier betreed je een zaal die Olafur Eliasson heeft ingericht als een werkplaats: Green light – An artistic workshop. Vluchtelingen en asielzoekers die nu in Venetië wonen, zetten hier samen met studenten kristalvormige lampen van gerecycled materiaal in elkaar. De lampen zijn voor 250 euro te koop, de opbrengst gaat naar vluchtelingenorganisaties.

Zo zijn er meer sociale projecten op deze allervriendelijkste biënnale. De Filipijnse kunstenaar David Medalla laat bezoekers borduren aan een banier, die straks een souvenir vormt van hun samenzijn. Lee Mingwei uit Taiwan zit te midden van klosjes garen aan een tafel en biedt zijn diensten aan als kleermaker.

Statement

Macel heeft haar tentoonstelling overzichtelijk ingedeeld in negen hoofdstukken, waar steeds ‘families van verwante kunstenaars’ zijn samengebracht. Zo is er een Paviljoen van Kleur, een Paviljoen van de Aarde en een Paviljoen van Tradities. Met name dat laatste hoofdstuk mag je gerust een statement noemen, tegen de vernieuwingsdrang die er in de kunstwereld nog altijd heerst. Hier vind je onder meer de tapijtweefkunst van de Spaanse Teresa Lanceta en de poppenkunst van de Nieuw-Zeelandse Francis Upritchard. Ambacht staat sowieso hoog in het vaandel op deze biënnale. Er is veel handwerk, er wordt volop geborduurd en gebreid, er zijn zelfs sculpturen van brooddeeg.

Ernesto Neto, Um Sagrado Lugar (Een Heilige Plek). Foto Andrea Avezzu / La Biennale di Venezia

In het Paviljoen van Sjamanen vinden we de helende kunst van Braziliaan Ernesto Neto, die een tent bouwde volgens ontwerp van de Huni Kuin Indianen uit het Amazonegebied. Met je blote voeten in de houtsnippers kun je er heerlijk relaxen in zitzakken. Meditatieve kunst is er in het Paviljoen van Tijd en Oneindigheid, waar de Belgische Edith Dekyndt tevergeefs probeert een rechthoek van stof bijeen te vegen.

Meestal kom je nogal gestrest en overprikkeld thuis van supertentoonstellingen als deze, maar Viva Arte Viva laat je achter in een prettige, hippy trippy gemoedstoestand. „Just relax, focus on the art in front of you”, zegt de Italiaan Salvatore Arancio met zijn hypnotiserende stem in een van de laatste video’s van de tentoonstelling. „Just let it happen.”