Oprah Winfrey (63) die in een film verschijnt: dat is in Hollywood een zeldzaam evenement. Als actrice is ze zeer kieskeurig. „Ik hoef gelukkig geen auditie meer te doen. Ik kan de filmprojecten kiezen die bij me passen.” In Selma, een filmdrama over Martin Luther King, speelde ze in 2014 een bijrol. Haar hoofdrol in The Immortal Life of Henrietta Lacks is dan ook een „very big moment”, daar zijn Winfrey en producent HBO het over eens. „De film gaat over een diep-menselijke ervaring – over de vraag wie je bent”, zegt Winfrey tijdens een uitzonderlijke persontmoeting in New York. De film is in Amerika te zien vanaf dit weekend en in Nederland – bij Ziggo – vanaf 15 mei.
Oprah. Zo bekend is ze dat haar voornaam volstaat. Haar praatprogramma was 25 jaar lang in 149 landen te zien. Haar boekenclub had zo veel invloed dat een aanrader van haar geheid een bestseller werd. Haar tijdschrift, O, bereikt 2,5 miljoen lezers. Haar films zijn bioscoophits, haar tv-series vertellen nieuwe verhalen over de zwarte subcultuur. Met een nettovermogen van drie miljard dollar en een naam zo bekend als de gele M van McDonald’s is er geen reden waarom ze überhaupt nog zou werken – of met de media zou praten.
De voormalige ‘Queen of Talk’ heeft geen tv-show meer en ook „honderd procent zeker geen politieke toekomst”, bezweert ze. Geruchten dat ze nog wel eens president zou willen worden nu gebleken is dat bestuurlijke ervaring geen vereiste is, spreekt ze tegen. „Ik heb helemaal niet de kwalificaties om de wereld aan te voeren”, zegt de Democrate, die campagne voerde voor Barack Obama in 2008 en Hillary Clinton in 2016. „Het is niet mijn roeping. Ik heb er de energie niet voor.”
Over Trump geen woord, ze weigert zijn naam te noemen. „Ik mijd het nieuws. Je raakt alleen maar gedeprimeerd. Ik lees net genoeg om op de hoogte te blijven.”
De nieuwste film waaraan ze besloot mee te werken, vertelt het waargebeurde verhaal van Henrietta Lacks (1920-1951), de zwarte dochter van een kleine tabaksboer uit de zuidelijke staat Virginia, waar discriminatie en racisme de normaalste zaak van de wereld waren. Op jonge leeftijd kreeg ze baarmoederhalskanker – ze zou eraan overlijden. Zonder dat zij of haar gezin het wisten, werden in het Johns Hopkins Hospital in Baltimore tumorcellen bij haar weggenomen die een cruciale rol zouden spelen in baanbrekend wetenschappelijk onderzoek. Een Amerikaanse arts maakte er een cellijn mee die in reageerbuizen bleek te kunnen voortleven. Het was nooit eerder gelukt om menselijke cellen te kweken.
Lacks’ kinderen lazen twintig jaar later in een tijdschrift dat hun moeders cellen in bijna elk medisch lab ter wereld werden gebruikt. Pas toen journalist Rebecca Skloot een bestseller schreef over de geschiedenis werd het verhaal algemeen bekend. Boek en film brengen in beeld hoe de familie nooit serieus werd genomen door de blanke artsen.
Winfrey was geraakt door het boek, vertelt ze. „Ik was stomverbaasd. Ik heb in Baltimore gewoond, waar dit zich afspeelt. Ik kende het ziekenhuis waar Henrietta is behandeld. Hoe kon ik hier als kenner van de Afro-Amerikaanse cultuur niets vanaf weten?”
Dubbelrol
Jaren wachtte ze op het filmscenario. Toen de gerenommeerde film- en theaterregisseur George Wolfe dat had geschreven, en ook de film zou gaan regisseren, sprong ze aan boord. Winfrey speelt Deborah, een stugge dochter van Henrietta die samen met journaliste Skloot de waarheid onthult. „De vragen die de film behandelt zijn universeel”, zegt ze. „Waar kom je vandaan? Wie was je moeder?”
Oprah Winfrey (links) in The Immortal Life of Henrietta Lacks. Quantrell Colbert-HBO
Het geladen familieverhaal legt weer een stukje bloot van de nog altijd grotendeels ongeschreven Afro-Amerikaanse geschiedenis. Voor Winfrey is dat belangrijk. Als nationale tv-therapeute stelde ze zich met haar talkshow enerzijds ‘post-raciaal’ op, zoals dat onder Barack Obama ging heten: een presentator die alle bevolkingsgroepen wist aan te spreken. Tegelijk was ze altijd een pleitbezorger van emancipatie en gelijke behandeling, door de verhalen te vertellen van gewone zwarte Amerikanen.
Ze vervult die dubbelrol nog altijd als tv-producent. Greenleaf is een kwaliteitsserie over een zwart domineesgezin in Memphis. Queen Sugar is eveneens een heftig familiedrama, over een groep totaal verschillende, zwarte gezinsleden uit New Orleans. Huidskleur, racisme en discriminatie zijn in deze series niet de dominante thema’s. Maar de personages zijn er wel door gevormd – zoals het dagelijks leven van veel zwarte Amerikanen niet los kan worden gezien van hun afkomst en het slavernijverleden, de hoofdzonde van de Verenigde Staten.
„Het is een teken van vooruitgang dat we nu een film hebben over een arme, Afro-Amerikaanse vrouw wier naam tot 2010 niemand kende”, zegt Winfrey. Ze slikt. Ze slaat haar ogen neer en lijkt vol te schieten. Kijkers van haar talkshow herkennen de stilte die ze laat vallen, de brok in haar keel. Ontelbare keren toonde deze moederfiguur – zelf kinderloos – haar emoties live op tv. Of het ten overstaan van dit groepje buitenlandse journalisten authentiek is? Het effect is wel echt: plots hangt er een emotionele sfeer in het hotelzaaltje in Manhattan. „Ik zou willen dat Deborah nog leefde”, zegt Winfrey. Dochter Lacks overleed in 2009, vlak voordat het boek uitkwam. „Ze wilde maar één ding: dat we zouden weten wie Henrietta was.”
Heeft Oprah Winfrey macht en invloed? Ze ontkent het niet, maar lijkt ongemakkelijk bij het idee. „Er is maar één soort macht die telt: authentieke. Er is geen power als je essentie niet aansluit op de reden waarom je op aarde bent.” Klinkt ze nu zweverig? Winfrey lacht. Ze herformuleert: „Niets van wat je bereikt betekent iets als je niet authentiek bent. Huis, zwembad, auto’s: het is allemaal niks waard als je niet je roeping hebt gevolgd.”
Door altijd te doen wat bij haar paste, vergaarde ze rijkdom en macht, maar haar leven blijft „heel simpel”, zegt Winfrey. „Roem is iets dat buiten jou om tot stand komt, gebaseerd op hoe mensen je zien. Roem is het beeld van anderen, niet wie je werkelijk bent.” Ze is ècht een doodgewoon mens, wil Winfrey zeggen. Ook al berichtte de roddelpers hoe ze vorige week Pasen vierde op een jacht in Tahiti, samen met haar goede vrienden Barack en Michelle Obama, acteur Tom Hanks en rockster Bruce Springsteen.
Dat soort „1 procent-gedrag” is heus de uitzondering, legt ze uit. „Ik heb een eenvoudig bestaan. Als ik geen film hoef te promoten, ben ik lekker thuis met de honden en mijn vrienden. Lezen, lezen, lezen. Echt, ik party maar zelden met een stel beroemde mensen op een boot. Het liefst zit ik met dierbaren om de tafel, met een pot thee en een muffin.”
Dierlijk vet
Winfrey ziet er jonger uit dan in de film, waarin haar personage Deborah lijdt aan een verongelijktheid en onzekerheid die haar juist níet kenmerken. Ze is ook dunner dan ze in jaren is geweest. Haar worsteling met overgewicht is nooit een geheim geweest, alleen al omdat ze een groot deel van haar leven elke dag op de televisie verscheen. In haar talkshow ging het er vaak over. Neem de aflevering ‘Diet Dreams Come True’ uit 1988. Oprah vertelde 31 kilo vet te zijn kwijtgeraakt. In een rood karretje reed ze 31 kilo dierlijk vet het podium op om te illustreren hoe veel vet dat wel niet was. Ook jij kunt kiezen voor een gezond leven, zei ze tegen haar kijkers. Het werd de best bekeken uitzending ooit.
Inmiddels is ze al zes jaar niet meer dagelijks op de televisie. Maar nadat het immer fluctuerende lichaamsgewicht weer omhoog was geklommen, liet ze eind vorig jaar weten opnieuw meer dan achttien kilo lichter te zijn geworden door het programma van Weight Watchers. Als aandeelhouder van Weight Watchers, een beursgenoteerd bedrijf, heeft Winfrey een financieel belang bij succes van de onderneming. Met haar aankondiging over die achttien kilo stuwde ze de aandelenprijs omhoog, in haar voordeel.
Hoe dan ook oogt ze oprecht tevreden met „de huidige staat van mijn lichaam en geest”. Alsof ze spreekt tot de camera’s in een van haar preek-achtige talkshow-monologen: „Mijn God, als je boven de zestig bent en nog steeds het gevoel hebt dat je je moet bewijzen, dan doe je iets verkeerd.”
Met Stedman Graham (66), sinds dertig jaar haar vriend, woont ze in hun riante huizen in Chicago, de Rocky Mountains van Colorado, Californië en het Hawaïaanse eiland Maui. Winfrey reageert altijd beheerst op de overweldigende aandacht en onophoudelijke vragen, zelfs tegenover de handtekeningenjagers die haar overal achtervolgen. Maar ze is allergisch voor het idee dat ze „zo’n geluk” zou hebben met haar glamoureuze leven. „Al vanaf mijn vijftiende schreef ik in mijn dagboek: ooit wil ik genoeg verdienen om me met mooie dingen te kunnen omringen. Daar heb ik systematisch aan gewerkt.”
Prediker
Als kind van een alleenstaande moeder uit Mississippi groeide Oprah op in armoede. Haar grootmoeder voedde haar op en leerde haar lezen voor ze drie was. In de kerk bleek Oprah talent te hebben voor het opdreunen van bijbelverzen; ze werd the preacher genoemd, de prediker.
Af en toe bracht ze wat tijd door met haar moeder. Dat dit beperkt bleef tot korte perioden bleek later maar goed ook. De halfzus en -broer die ze kreeg overleden jong door drugs en alcohol. Winfrey heeft eerder gezegd dat ze zelf besloot om geen kinderen te krijgen wegens de herinneringen aan die tijd met haar ploeterende moeder. „Door dit filmproject moet ik vaak aan mijn eigen familie denken”, zegt ze. „Mijn grootmoeder, praktisch analfabeet, gaf me gevoel van eigenwaarde, zodat ik op z’n minst een goede hulp in de huishouding zou worden.”
Haar grootmoeder heeft wel eens gezegd dat Oprah het podium opzocht zodra ze kon praten. Geen wonder dat ze als tiener al succes had op lokale radio- en tv-stations in het zuiden van de VS. Vanaf 1986 presenteerde ze elke dag The Oprah Winfrey Show; toen had ze haar eerste filmrol, in The Color Purple, al gespeeld.
Iedereen wilde bij haar op de bank, van Michael Jackson tot Barack Obama. Systematisch gaf ze zichzelf bloot, om op die manier ontelbare kijkers te inspireren tot een gezond leven, een noodzakelijke echtscheiding, financiële stabiliteit, hulp bij depressie. Na een kwart eeuw hield ze het voor gezien.
Het n-woord
Terug naar de film, gebaart Winfrey. De productie was soms een lastig karwei. „Ik moest ruimte maken voor de spirit van Deborah. Ik weet niet veel van acteren, maar wat ik heb geleerd is dat je jezelf leeg moet zien te krijgen voor je personage. Ik was bang om deze belangrijke rol aan te pakken. Kon ik dit? Ik heb maar in vijf films gespeeld.” Omringd door een ensemble ervaren toneel- en filmacteurs was ze „het nieuwe kind in de klas”, zegt ze. „Geïntimideerd. Ja, ook Oprah raakt onder de indruk.”
Het zwaarst was de scène waarin collega-actrice Rose Byrne en zij een conflict moesten spelen. In de rol van journalist scheldt Byrne haar in een verhit moment uit. „Shut the fuck up”, roept ze: hou je rotkop. Winfrey kijkt ongelukkig. Het was net zo ellendig als de keer dat ze voor het eerst nigger werd genoemd: tijdens de opnamen van The Color Purple, als onderdeel van het scenario. Oprah is een uitgesproken tegenstander van het n-woord en andere voorbeelden van de „zelf-destructieve taal” die zwarten gebruiken, in de rap-cultuur maar ook daarbuiten.
„Je hebt een fysieke reactie als iemand dat zegt. Angst. Verwarring. Je wordt klein. Je wilt terugvechten. Ik was nog nooit zo genoemd! God zij dank. En níemand heeft ooit go fuck yourself tegen me gezegd.”
In een eerdere versie van dit artikel stond dat Winfrey al zes jaar niet meer op de televisie is. Op haar eigen tv-zender OWN verschijnt ze wel nog steeds, onder meer een zondags interviewprogramma, Super Soul Sunday.