Gastenlijst voor de mini-enquête naar belastingontwijking

De vergaderkalender van de nieuwe Tweede Kamer mag leeg zijn, het kabinet demissionair en zo’n beetje alle politiek relevante onderwerpen controversieel verklaard, zes Kamerleden kunnen zich de komende maanden in de kijker spelen. Zij gaan aan de slag met een gevoelig dossier dat in juni live wordt uitgezonden: de mini-enquête naar de rol die Nederland speelt bij internationale belastingontwijking.

Dit nieuwe parlementaire onderzoeksinstrument werd door de vorige Tweede Kamer ingesteld naar aanleiding van de zogeheten Panama Papers die een jaar geleden waren uitgelekt. Dat is een omvangrijk dossier met klantgegevens van een Panamees trustkantoor dat actief is in het opzetten van constructies in belastingparadijzen voor rijke particulieren en bedrijven.

Waar het doel van een mini-enquête is om snel en voortvarend betrokken getuigen verplicht onder ede te kunnen horen, heeft de oprichting ervan de nodige vertraging opgelopen. Linkse partijen vonden het Panama-dossier en vooral de rol die de Nederlandse financiële sector erbij zou spelen een ideaal onderwerp om het nieuw type onderzoek mee uit te proberen. Andere partijen waren tegen of lagen dwars.

Onderzoeksvragen afgezwakt

Uiteindelijk besloot de Kamer om de onderzoeksopdracht inhoudelijk iets af te zwakken: internationale multinationals die Nederland graag gebruiken voor fiscaal aantrekkelijke constructies, zoals Ikea, Starbucks en Google, zullen niet worden opgeroepen om voor een openbaar verhoor. En de mini-enquête werd over de verkiezingen heen getild.

Vorige week is de ‘Ondervragingscommissie fiscale constructies’, zoals die officieel heet, geïnstalleerd en achter de schermen aan de slag gegaan. De samenstelling ervan is om een paar redenen opmerkelijk. Het CDA, dat aanvankelijk geen belangstelling – of formeel ‘geen tijd’ – voor deelname had, heeft nu toch iemand afgevaardigd: het nieuwe Kamerlid Chris van Dam. Hij is voormalig politie-inspecteur en (hoofd)officier van justitie en heeft dus wel wat ervaring in ondervragingen.

Voor de drie initiatiefnemers van de mini-enquête is het fijn dat het openbare onderzoek nu eindelijk doorgaat, maar persoonlijk zullen ze zich verbijten. Geen van allen doen ze er zelf aan mee. Arnold Merkies (SP) en Ed Groot (PvdA) keerden niet terug in de Kamer – ze stonden beiden niet op de kandidatenlijst. Zij zijn in de onderzoekscommissie vervangen door hun partijgenoten Renske Leijten en Henk Nijboer – die voorzitter wordt.

Rik Grashoff (GroenLinks) werd wel herkozen, maar hij verloor zijn portefeuille ‘belastingontwijking’ aan nieuwkomer Tom van der Lee en daarmee ook zijn plaatsje in de commissie. Met deze personele verschuiving zal Grashoff het zelf niet helemaal eens zijn geweest. Twee weken geleden was hij nog ondervoorzitter en hij had zich in die hoedanigheid voorgenomen om de mini-enquête snel te agenderen.

Slechts zes partijen achter de tafel

De vaste woordvoerder fiscale zaken van D66, Steven van Weyenberg, heeft zijn plaatsje afgestaan aan een ander nieuw Kamerlid, Jan Paternotte. Het enige commissielid dat al voor de verkiezingen was geselecteerd is Eppo Bruins van de ChristenUnie – hij zit sinds december 2015 in de Tweede Kamer. Ondanks een laatste oproep van voorzitter Nijboer hebben de andere zeven fracties zich niet bij de commissie aangesloten. Dat betekent dat slechts zes partijen straks achter de tafel plaatsnemen in de publieke verhoorzaal van het Logementsgebouw aan het Plein.

Aangezien de commissie van plan is om in juni de openbare verhoren te organiseren, wil men nog deze maand de gastenlijst bepalen en uitnodigingen de deur uit doen. Het onderzoek van de Kamer richt zich op twee ongewenste fiscale praktijken: Het ‘doorsluizen van kapitaal via in Nederland gevestigde brievenbusfirma’s’, en het ‘wegsluizen van particuliere vermogens naar buitenlandse doelvennootschappen, met het doel deze aan het oog van de fiscus te onttrekken’. Dat betekent dat de belangstelling vooral zal uitgaan naar de roemruchte Nederlandse trustsector en Nederlandse multimiljonairs – en hun fiscale adviseurs.

NRC doet – gratis en voor niets – een paar suggesties van erkende experts die bedreven zijn in het fiscaal verstoppertje spelen voor bedrijven en rijke landgenoten.

Om een goed inzicht te krijgen hoe gewiekst rijke Nederlanders zijn in het verstoppen van hun geld voor de fiscus, zou de enquêtecommissie er goed aan doen nog eens de baas van afdeling CCB van de Belastingdienst te spreken. Dat staat voor ‘Coördinatiegroep Constructiebestrijding’. In september vorig jaar kwam Ron van de Klashorst al eens langs in de Tweede Kamer voor een openbare ‘expertmeeting’, samen met zijn collega Robert-Jan Roerink.

Hun verhaal was ontluisterend. De Belastingdienst heeft maar weinig zicht op rijke ondernemers die willens en wetens hun vermogen in het buitenland stallen. Zij worden daarin bijgestaan door een legertje aan fiscaal juristen, trustmanagers, vermogensbeheerders en belastingadviseurs.

Niet alleen om constructies op te tuigen – een trust, een stichting particulier fonds of een foundation zonder zichtbare eigenaar in landen als Liechtenstein, Guernsey en Curaçao – maar ook om zoveel mogelijk te traineren als de Belastingdienst aan de bel trekt over deze zogeheten APV-structuren (Afgezonderd Particulier Vermogen).

Belastingontwijking via internationale trustconstructies is in zekere zin een Nederlandse vinding, of beter: een Nederlands-Antilliaanse. Het was notaris Ton Smeets die kort voor de Tweede Wereldoorlog grote Nederlandse ondernemingen als Philips en Unilever hun zetel hielp verplaatsen naar Curaçao om aan de Duitse dreiging te ontkomen. Na de oorlog bleef de constructie overeind, maar dan uit fiscale motieven.

Met de oprichting in 1948 van de Curaçao International Trust Company ontstond de eerste internationale trustmaatschappij. Citco bestaat nog steeds met zoon Chris Smeets als ‘president’ aan het roer. Citco werd een voorbeeld en leerschool voor veel meer internationale trustmaatschappijen met Nederlandse roots. De bazen van deze firma’s zouden de Kamer haarfijn kunnen uitleggen wat tegenwoordig de meeste gangbare fiscale sluiproutes zijn. Denk aan: David de Buck van Intertrust, Frederik van Tuyll van Serooskerken van TMF en Gregory Elias van United Trust. De laatste huist op Curaçao, maar ook dat strekt tot de jurisdictie van de mini-enquêtecommissie.

Ook interessant: Jan Favié wiens Promogroup aan de Amsterdamse Herengracht de financiële belangen van de Rolling Stones en U2 behartigt. Favié vocht het door Nieuwsuur ooit gebruikte etiket ‘brievenbusmaatschappij’ aan, maar kreeg van de rechter ongelijk.

Goede belastingadviseurs zijn onmisbaar voor het optuigen van slimme constructies en het op afstand houden van de belastinginspecteur. Ze zijn er in verschillende soorten en maten – fiscalisten, fiscaal juristen, notarissen, vermogensbeheerders, accountants.

Nederland kent een hele industrie op dat terrein. De Kamer zou sowieso een afvaardiging van de fiscaal specialisten van de grote accountantskantoren en voorname advocatenfirma’s te spreken moeten krijgen. Veel gehoorde, gerenommeerde namen: Harry Canters van KPMG Meijburg Carribbean, Fred van der Leije van LoyensLoeff, Maarten van der Weijden, die eind vorig jaar van LoyensLoeff naar De Brauw overstapte, en voormalig KPMG’er Wiecher Munting, die nu voor het kleinere kantoor Otterspeer Haasnoot & Partners in Rotterdam werkt.

Een bijzonder verhaal zal de in New York gevestigde De Brauw-partner Pierre Nijnens hebben. Hij is weliswaar fusie- en overnamejurist, maar speelt als vertrouweling al twintig jaar een bijzondere rol in het financieel-fiscale beleid van de koninklijke familie. Nijnens wikkelde de erfenissen van prinses Juliana en prins Bernard af, was betrokken bij de oprichting van de omstreden offshore stichtingen van prinses Christina en is, met ABN Amro-topman Kees van Dijkhuizen, bestuurslid van de stichting Bewind, die de financiële zaken van de Oranjes regelt.

De ondervragingscommissie zal terughoudend willen zijn om belastingplichtigen als getuige op te roepen. Toch is misschien één ervaringsdeskundige de moeite waard. De inmiddels definitief voor omkoping veroordeelde zakenman Joep van den Nieuwenhuyzen (ex-Begemann, ex-RDM) benut al vanaf de vroege jaren tachtig internationale fiscale sluiproutes – getuige zijn verhuis- en vestigingspatroon. Eerst verruilde hij Noord-Brabant voor Brasschaat – vele Nederbelgen zouden hem volgen. Later volgden verhuizingen naar Curaçao, Zwitserland en China.

Voor verschillende van zijn honderden (voormalige) vennootschappen zocht hij zetels op erkende belastingvriendelijke oorden als Curaçao, Aruba, de Britse Maagdeneilanden en Anguilla. Van den Nieuwenhuyzen was ooit in het bezit van een diplomatiek paspoort van Vanuatu, een eilandenrijk in de Stille Zuidzee, waar ook zijn zeiljacht Blue Gold was geregistreerd.

Een beetje vermogende ondernemingsfamilie regelt zijn zaken zelf – of haalt de benodigde expertise in huis. Grote en kapitaalkrachtige familiebedrijven weten allemaal behendig de weg te vinden naar de laagste belastingdruk.

Zo is het SHV-concern van de familie Fentener van Vlissingen statutair gevestigd op Bonaire, investeringsmaatschappij HAL (familie Van der Vorm) heeft houdstermaatschappijen op Curaçao en in Monaco. Het moederconcern van C&A, Cofra Holding AG, zetelt in het Zwitserse Zug.

De familie Brenninkmeijer – volgens zakenblad Quote de rijkste familie van het land met een geschat vermogen van 21 miljard euro – trok in 2001 de fiscaal expert Rob Smeele aan als ‘Head of Group Tax’. Ze wisten hem los te weken van de Belastingdienst, waar hij vijftien jaar had gewerkt aan de andere kant van het blauwe spectrum als baas van de afdeling Grote Ondernemingen.