Satirische racisme-horror biedt ‘collectieve catharsis’ in VS

Een paar maanden geleden was hij nog een obscure acteur. Jordan Peele? O ja, die man van komisch sketch-duo Key & Peele op tv-zender Comedy Central: geen A-acteur waar de paparazzi in Hollywood voor uit bed kwamen.

Dat is veranderd. Als zwarte acteur - met een blanke moeder en echtgenote - heeft Peele (38) zijn eerste film gemaakt en die is in de VS ingeslagen als de Mother of All Bombs. Hij schreef en regisseerde Get Out, een enge satire die het racisme van brave linkse lieden genadeloos op de hak neemt. Een speelfilm die genres overstijgt, records breekt voor horror en ‘zwarte’ films, en gesprekken over huidskleur en discriminatie aanjaagt.

Lees ook: Geestige horrorfilm ‘Get Out’ is nu al een Oscar-kansmaker

Peele noemt de film zelf een ‘sociale thriller’, en hij is overdonderd. “Ik had een terugslag verwacht. Iets van: wat een racistische shitfilm!”, vertelt hij. In plaats daarvan is Get Out een nationale sensatie die zijn magere budget van 4,5 miljoen dollar al veertig maal heeft terugverdiend. NRC gaf vijf ballen. “Een meesterwerk gemaakt voor Amerika’s huidige klimaat”, zoals Thrillist schreef - bewijs dat creatieve originaliteit nog bestaat in Hollywood. “Je ziet eenheid in de bioscopen”, zegt Peele verrukt. “Een soort collectieve catharsis.”

NRC interviewt de bebrilde filmmaker in een hotelzaaltje in Beverly Hills, terwijl hij Diet Coke drinkt en zich afvraagt hoe het kan dat hij dé film van 2017 (tot nog toe) heeft gemaakt.

Heeft u getwijfeld over een harde raciale satire in deze politiek-explosieve tijd?

“Zeker. Ik schilder witte mensen af als door-en-door slecht. Ik kan makkelijk van racisme worden beschuldigd. Maak ik de zaken nog erger? Verdiept dit de kloof? Maar ik hoopte dat het entertaining kon zijn. Elke komiek weet: als je een lach opwekt, heb je vrij spel. We kunnen alle mogelijk grenzen overschrijden en toch relevant zijn.”

U vertrouwt op de intelligentie van de bioscoopganger.

“Mensen in het publiek voelen aan dat ik ze oprecht uitnodig om in Chris’ hoofd te kijken. Iedereen bezit empathie. Een goeie film dwingt je om je te vereenzelvigen met de hoofdpersoon. Dat is hier een zwarte, in het nauw gedreven jongen. Je wordt Chris, hoe je er ook uit ziet.

“Een reden voor het succes is dat twee totaal verschillende mensen die nooit een opbouwend gesprek over racisme zullen hebben samen twee uur lang dit avontuur beleven. Ze zullen het niet snel eens worden, maar als een zwarte vent opkijkt en een blanke man ziet juichen als Catherine Keener (de kwaadaardige blanke moederfiguur, red.) eraan gaat? Dat moment is bijzonder.

“Door een goed verhaal zien we elkaar door andermans ogen. We kunnen ons door de ander begrepen voelen.”

Waarom doet de film het zo goed buiten Amerika? We horen altijd dat ‘zwarte’ cinema en horror moeilijk te verkopen zijn.

“Xenofobie lijkt in te zijn - overal ter wereld. Uiterst rechtse sentimenten, angsten en vreemdelingenhaat zijn op veel plekken doorgedrongen op regeringsniveau. De reden dat de film het hier goed doet, is denk ik dat veel opvattingen onderdrukt zijn, veel angsten niet mochten worden geuit, terwijl het onvermijdelijk is geworden om die zaken te bespreken. Hopelijk heb ik een vermakelijke manier gevonden om de discussie een impuls te geven. Ook in andere landen.”

Europeanen beschouwen zichzelf graag als minder racistisch dan Amerikanen. U hebt jaren in Amsterdam gewoond als standup comedian. Klopt het?

“Hmm, het is vrij lastig om racisme te meten. Maar in mijn ervaring zijn er net zo veel xenofobe tendensen en racisme als in andere landen waar ik ben geweest.

“Deze film gaat over het angstige gevoel als je niet goed weet waar de ‘gewone cultuur’ eindigt en waar puur racisme begint - en waar het overlapt. In Nederland heb je Zwarte Piet. Voor een Amerikaan is het blackface, simpel. Dat doe je niet. Je voordoen als iemand van een andere etniciteit is een klassiek voorbeeld van ontmenselijken. Amerikanen weten dat dit verkeerd is. We hebben al heel lang een intensief debat over ras en kleur: van de Burgeroorlog en de burgerrechtenbeweging tot en met politieke correctheid. Op een gegeven moment weet je wat oké is en wat niet.

“Als Nederlanders een serieus gesprek aangaan en luisteren naar de meningen over Zwarte Piet, dan lijkt het me onontkoombaar dat deze traditie eraan gaat.”

Get Out gaat over datzelfde grijze gebied tussen goede bedoelingen, grofheid, traditie en racisme.

“Als Afro-Amerikaan leef je permanent in een staat van verwarring. Het is onze collectieve historische ervaring. Je ziet en voelt de hele tijd racisme, maar je ervaring wordt constant in twijfel getrokken, waardoor je aan jezelf gaat twijfelen. Zo van: ben ik nou gek geworden? Mijn hoofdpersoon Chris weet dat er iets mis is bij de blanke familie van zijn vriendin. Maar hij praat zichzelf moed in. Niet zo paranoïde doen, Chris! Misschien is het helemaal niet diep en duister, maar gewoon blanke griezeligheid.

“Dat ongemak is perfect voor een buitenstaander die in de val loopt in een horrorfilm.”

De film slaat onder onder alle leeftijden en kleuren. Helpt het dat Trump president is?

“Ik denk inderdaad dat het niet zo’n succes was geweest zonder Trump. Zijn aantreden was de druppel die de emmer deed overlopen, in die zin dat we collectief lijken te beseffen dat we deze problemen onbevreesd moeten benoemen. Misschien was Get Out nog belangrijker toen we het niet over ras durfden te hebben - ironisch genoeg onder Obama. Maar Get Out dwingt je om goed te kijken en serieus na te denken. De film serveert een mooie, dampende berg shit om dat te doen.”