NRC checkt: ‘Tsjetsjenië sluit homo’s op in concentratiekampen’

De aanleiding

De afgelopen twee weken is ophef ontstaan na berichten in buitenlandse en Nederlandse media over speciale concentratiekampen voor homo’s in de Russische deelrepubliek Tsjetsjenië. „Tsjetsjenië sluit homoseksuelen op in concentratiekampen”, kopte de Belgische krant De Morgen. De Telegraaf, WNL, Nu.nl en verschillende lhbt-belangenorganisaties publiceerden vergelijkbare artikelen. De Russische nieuwssite Gazeta.ru en de Britse krant The Daily Mail schreven dat het zou gaan om „het eerste concentratiekamp voor homoseksuelen sinds die van Hitler in de jaren dertig”. We checken de uitspraak dat Tsjetsjenië homoseksuelen opsluit in concentratiekampen.

Waar is het op gebaseerd?

De media verwijzen in hun berichtgeving naar elkaar of naar Novaja Gazeta. Deze onafhankelijke Russische krant publiceerde begin april een schokkend onderzoek naar de vervolging en marteling van Tsjetsjeense homoseksuelen. Die zouden, zo schreef de krant op basis van getuigenissen van de slachtoffers, plaatsvinden in „geheime gevangenissen” van de veiligheidsdiensten van de Tsjetsjeense leider Ramzan Kadyrov. De Tsjetsjeense autoriteiten deden de beschuldigingen af als leugens en stelden dat homo’s in Tsjetsjenië niet bestaan.

En, klopt het?

De benaming ‘concentratiekamp’ is niet voorbehouden aan de gevangenis- en vernietinginskampen waar de nazi’s de Joden en andere politieke tegenstanders opsloten. Van Dale geeft als betekenis: „kamp waarin politiek gevaarlijke personen worden opgesloten”; andere bronnen, zoals Wikipedia en historische sites, spreken van een „afgesloten kamp waar politiek gevaarlijk geachte, gestrafte of in de maatschappij ongewenste personen zonder vorm van rechtvaardig proces, gevangen gehouden worden”. De vraag, hoe luguber ook, is dus of, waarom en onder welke omstandigheden homo’s in Tsjetsjenië worden vastgehouden. Het eerste lijkt bewezen, al is onduidelijk om hoeveel personen het gaat. Novaja Gazeta publiceerde getuigenverklaringen en foto’s van slachtoffers en van het detentiecomplex. Igor Kotsjetkov, directeur van de Russische homorechtenorganisatie LHBT-Netwerk, bevestigt per telefoon de berichten. Zijn organisatie schat op basis van meldingen dat enkele honderden homo’s worden vastgehouden, van wie minstens drie werden vermoord.

Kotsjetkov vindt de term ‘concentratiekamp’ echter onterecht, omdat het gaat om detentiecentra waar verschillende groepen worden vastgehouden. Onder hen drugsverslaafden, jihadverdachten, regimecritici en andere vermeende ‘vijanden’ van het Tsjetsjeense regime. Kotsjetkov acht bewezen dat homo’s worden vastgehouden om hun – vermeende – geaardheid. „In verhoren wordt hen expliciet gevraagd naar hun seksuele geaardheid. Ook worden andere gevangenen ertoe aangezet om deze mannen te mishandelen”, aldus de activist. Hij wijst erop dat de Tsjetsjeense veiligheidsdiensten familieleden van homoseksuelen eveneens zou aanzetten tot geweld in de vorm van eerwraak.

Tanja Loksjina, directeur van de Russische afdeling van Human Rights Watch, waarschuwt voor het gebruik van het woord ‘concentratiekamp’ in de Tsjetsjeense context. Volgens haar wekken media de indruk dat Kadyrov speciale kampen heeft laten bouwen voor homoseksuelen. Ze noemt het gebruik van het woord concentratiekamp „misleidend” en „onfortuinlijk” omdat dergelijke publicaties de aandacht afleiden van de werkelijke kwestie en het de Russische regering zo makkelijk maken om harde beschuldigingen van zich af te schudden.

Conclusie

Er zijn sterke aanwijzingen dat in Tsjetsjenië een georganiseerde campagne gaande is tegen homo’s. Hoewel veel mensen bij het woord ‘concentratiekamp’ zullen denken aan de omvangrijke vernietigingskampen uit de nazitijd, gaat de definitie voor de Tsjetsjeense situatie ten minste ten dele op. Het gaat om illegale, door de overheid gerunde detentiecentra waar op dit moment naar schatting minstens honderd homo’s worden gemarteld vanwege hun geaardheid. Wij beschouwen de stelling dan ook als grotendeels waar.

Lees ook dit opiniestuk van Hans Siebers: Het is groeiend nationalisme dat homohaat veroorzaakt