De mogelijk gecorrumpeerde aanschaf van het Nigeriaanse olieveld OPL 245 door Shell, alweer in 2011, dezer dagen belicht door de Amerikaanse website Buzzfeed, zet in één keer de kwestie van de ‘good corporate citizen’ op de agenda. Hoe kan een in beginsel rechtsgetrouw bedrijf legitiem opereren in een waarschijnlijk corrupte omgeving? Is dat wel mogelijk, moet je daar wel zaken willen doen? Hoeveel morele reserve vinden aandeelhouders acceptabel? Hoe zwaar weegt de concurrentie mee? En hoe zit het met de eigen morele en/of wettelijke standaarden? Is wat juridisch net verdedigbaar en profijtelijk is, op lange termijn ook nog wijsheid?
Er bestaat bijna geen bedrijf dat niet op enig moment met dergelijke dilemma’s wordt geconfronteerd. Of het nu om milieuregels gaat, belastingroutes, prijsafspraken, rentetarieven, sjoemelsoftware, concurrentie, productveiligheid – de verleiding is kolossaal om het eigen ethische en morele kader uit te besteden aan de vraag wat de locale gebruiken zijn, de doelmatigheid van de handhaving en dus het risico op betrapt worden. Waarbij de mogelijkheid om discreet te schikken in geval van verbrande vingers, geen stimulans is voor enthousiaste zelfcontrole.
De verleidingen en dus ook de uitvluchten liggen op de loer. Als ik het niet doe, doet een ander het. In ons eentje kunnen we dit toch niet veranderen. Doen we niet mee dan verliezen we marktaandeel - en in wiens belang is dat? Koppel daar het rozige zelfbeeld aan (‘net bedrijf’) en het hellend vlak is betreden voordat men er erg in heeft.
In de kwestie Shell had en heeft het bedrijf precies door hoe Nigeria moet worden gewogen als rechtsstaat. Wie op de site van Buzzfeed na de Fiod-inval het afgeluisterde telefoongesprek van topman Ben van Beurden beluistert, hoort een klassiek slecht geweten spreken. De betreffende zaak verliep met opzet via de Nigeriaanse overheid in wat een ‘safe-sex transactie’ werd genoemd. Een rake beeldspraak die tegelijk veel, zo niet alles onthult over de vraag ‘wat Shell wist’. Genoeg om te weten dat deze contractspartij niet door de beugel kon en OPL 245 kennelijk alleen met handschoenen aangepakt kon worden. Tegen de vuile handen.
Net als van burgers en overheden mag ook van bedrijven een moreel kompas worden verwacht dat verder reikt dan Pakkans x Eigenbelang = ‘vooruit dan maar’. Wat gij niet wilt dat u geschiedt doe dat ook een ander niet, blijft een handige tegeltjeswijsheid. Net als: durf ik hiermee op de voorpagina? En dus ook: kan ik dit de burger uitleggen? Zo niet – dan niet doen.