Hoe olieveld OPL 245 Shell achtervolgt

Er zullen dagen zijn dat de Shell-bestuurders wensen dat ze nooit in Nigeria waren begonnen. Is het niet het eindeloze gesteggel over de verantwoordelijkheid voor de olievervuiling in de Nigerdelta, dan zijn het wel beschuldigingen van omkoping waarmee het bedrijf in het nieuws komt.

Deze week bracht de Amerikaanse nieuwssite Buzzfeed een grote hoeveelheid informatie naar buiten, waaruit bleek dat een groot deel van het geld dat Shell (samen met het Italiaanse Eni) heeft betaald voor de concessie van olieveld OPL 245 voor de Nigeriaanse kust, in de zakken terecht is gekomen van de omstreden oud-olieminister Dan Etete.

De vraag is of Shell en Eni in deze zaak juridische grenzen hebben overschreden. Samen met het Italiaanse OM doet justitie in Nederland daar al bijna twee jaar onderzoek naar. Op 17 februari 2016 viel de FIOD het hoofdkwartier van Shell in Den Haag binnen. Het onderzoek draait om de vraag of er steekpenningen zijn betaald aan Nigeriaanse overheidsfunctionarissen. Volgende week houdt het Italiaanse OM een hoorzitting over de kwestie. Het onderzoek van het Nederlandse OM loopt nog en het is nog niet duidelijk of het tot een rechtszaak zal komen. Shell en Eni zeggen volledig aan het onderzoek mee te werken.

De Nigeriaan Dan Etete is maar kort minister van oliezaken geweest – van 1995 tot 1998 – maar in die korte tijd is hij er wel in geslaagd om het door iedereen begeerde olieveld OPL 245 voor de kust te bemachtigen.

Lees ook: ‘Shell-top wist van omkoping in Nigeria’

Dat gebeurt op Nigeriaanse wijze: als olieminister kent hij de concessie voor het olieveld – met een geschatte voorraad van ruim 9 miljard vaten – toe aan het Nigeriaanse bedrijf Malabu. Deze onderneming was enkele dagen voor de toekenning opgericht door de olieminister zelf, samen met de zoon van de toenmalige president Abacha. Op papier is de prijs voor het olieveld op dat moment 20 miljoen dollar, maar in praktijk heeft Malabu nooit meer dan 2 miljoen dollar neergelegd. Malabu benadert al in 1998 Shell om het veld te exploiteren.

Schimmige tussenpersonen

Als Abacha korte tijd later plotseling overlijdt, herroept de nieuwe regering de deal. Twee jaar later is het veld weer in de aanbieding en wint Shell de aanbesteding voor 210 miljoen dollar. Malabu vecht die beslissing aan en krijgt de concessie in 2006 toch weer terug.

Maar het kan er niks mee zolang er geen partners komen om het veld te exploiteren. Er gaan twee schimmige tussenpersonen aan de slag, de Russische oud-diplomaat Ednan Agaev en de Nigeriaan Emeka Obi. Zij komen uit bij het Italiaanse Eni en Shell. De prijs die de oliemaatschappijen samen betalen is in 2011 opgelopen tot 1,3 miljard dollar.

Uit de documenten van Buzzfeed blijkt dat een groot deel van dat geld naar Etete verdwijnt. Hoewel de voormalige olieminister al sinds 1998 aan de kant staat, is hij de spil waar alles om draait. Op de vraag of hij de formele concessiehouder is, komt nooit duidelijk antwoord.

Of zoals Andy Norman, vice-president mediarelaties van Shell, maandag reageerde: „Na verloop van tijd werd ons duidelijk dat Etete betrokken was bij Malabu en dat we de zaak alleen maar konden oplossen door met Etete en Malabu in zee te gaan. Of we dat nou leuk vonden of niet.”

Er wordt een constructie opgetuigd waarbij Shell en Eni niet rechtstreeks zaken hoeven te doen met Etete, die inmiddels in Frankrijk gezocht wordt wegens witwassen.

De Nigeriaanse overheid koopt OPL 245 van Malabu en verkoopt het in 2011 dus voor 1,3 miljard door aan Shell en Eni in een constructie die door tussenpersoon Agaev een „safe-sex-transactie” werd genoemd. Met de Nigeriaanse overheid als ‘condoom’ tussen de kopers en het besmette Malabu.

Volgens Buzzfeed strijkt ook de dan zittende president Goodluck Jonathan een deel van het geld op. Hoewel het OM geen nadere details wil geven, is het niet denkbeeldig dat hij een van de overheidsfunctionarissen is over wie het Nederlandse onderzoek gaat.

Verscholen achter de overheid

Shell heeft zich altijd juridisch verscholen achter de Nigeriaanse overheid. De vertrekkende baas van Shell Nigeria, Mutiu Sunmonu, zei in 2015 tegen NRC op de vraag of het geld dat Shell afdraagt niet in de zakken van politieke leiders verdwijnt: „Wij maken geld over naar een officiële overheidsrekening. Elke afdracht is openbaar, wat er verder gebeurt kan ik niet zien.”

Ook in het geval van OPL 245 is het geld overgemaakt naar een overheidsrekening, en volgens de gegevens van Buzzfeed meteen doorgesluisd naar Malabu, lees Etete.

De grote vraag is nu wat Shell en Eni wisten. Het onderzoek van Buzzfeed doet vermoeden dat men tot het hoogste niveau op de hoogte was van de omstreden gang van zaken. Als dat voor de rechter bevestigd wordt, brengt dat de geloofwaardigheid van Shell ernstig in het geding.