Turkse Nederlander kiest tussen ‘sterke leider’ en ‘absolute gek’

Alleen kort voor de opening van de stembussen, om 9 uur woensdagochtend, staat er een rijtje wachtenden voor de RAI in Amsterdam. Maar dat lost snel op. Alles verloopt soepel bij het referendum over aanpassing van de Turkse grondwet, waarover Turken in Nederland tot en met zondag kunnen stemmen. Mensen gaan naar binnen, stemmen evet (ja) of hayir (nee) en komen aan de andere kant weer buiten. Sommigen gekleed in joggingbroek, anderen dragen fleurige hoofddoeken en sjaals. Wie met de auto is, krijgt een uitrijkaart van het organiserende Turkse consulaat. Pers is binnen niet welkom. Bij de ingang staat een agent met een hond, iets verderop wat beveiligers.

Al moesten we naar Duitsland

Ook in Den Haag en Deventer zijn de stembureaus opengegaan voor de kwart miljoen geregistreerde stemgerechtigde Turken. Bij eerdere verkiezingen kwam de helft van hen opdagen, maar door alle ophef rondom dit referendum zou de opkomst wel eens een stuk hoger kunnen uitvallen, is de verwachting. De campagne waarmee de Turkse president Erdogan zijn bevoegdheden tracht uit te breiden, heeft in diverse Europese landen tot hevige controverse geleid.

Maar ook bij het GIA Exhibition Centre in Den Haag staan deze ochtend geen rijen. Een echtpaar dat ‘ja’ gestemd heeft, wil net terugrijden naar Rotterdam. Vervelend dat ze daar niet konden stemmen, vinden ze. „Maar al moesten we naar Zwolle, dan waren we nog gekomen”, zegt de vrouw.

Ze zijn niet de enige ja-stemmers die er zo over denken. „Al moesten we naar Duitsland”, zegt de vader van een gezin met twee kleine kinderen. En een koppeltje uit Capelle aan den IJssel verklaart dat ze ook naar België of Frankrijk waren gereden. „Maakt niet uit. Alles voor Erdogan.”

„Een sterke leider is belangrijk voor Turkije”, legt een man op het parkeerterrein uit. En Erdogan is zo’n sterke leider, weet hij, zeker als de ja-stem wint. Is het niet gevaarlijk als één man zo veel te zeggen krijgt? „Hoezo”, zegt de man, „hij is toch gewoon gekozen door het volk? Elke vijf jaar zijn er opnieuw verkiezingen, dan kan het volk spreken.” Zijn vrouw knikt. „Helemaal mee eens.”

Lees ook: Kwart miljoen Turks-Nederlandse kiezers, gemeenten ‘alert’

Op vakantie

Niet iedereen denkt er zo over. In Amsterdam stemt Hilal Gumustas (37) nee. Geen stem tegen Erdogan, legt ze uit, wel tegen de grondwetswijziging. „Turkije is en blijft mijn land, net als Nederland”, zegt ze. „Ik voel me betrokken bij wat er gebeurt.” Ze hoopt daarom ook dat de vriendschap tussen beide landen wordt hersteld, na de Nederlandse weigering om campagnevoerende Turkse ministers te ontvangen.

Aykan Dilzat (41) vindt die aangepaste grondwet wel een goed idee, en stemt ja in het RAI-gebouw. Voor herstel van de orde, tegen de chaos. „We moeten denken aan de toekomst van Turkije.” En dat maakt Erdogan nog niet tot een dictator. „Hij doet wat hij zegt. En zijn partij heeft nu eenmaal de meerderheid in het parlement.”

Ook een jong stel in Den Haag verwacht dat het Turkse staatssysteem „veel efficiënter” wordt als het ja-kamp wint. „Dan kan Erdogan binnen no time maatregelen doorvoeren en hoeft hij niet meer te wachten op goedkeuring door anderen.” Ze zijn vier jaar getrouwd; zij komt uit Izmir en leert nog Nederlands, hij is in Haarlem geboren en werkt als parkingmanager op Schiphol. Erdogan vindt hij „top” – twee duimen omhoog. „Als ik hem zie, krijg ik meteen een grote glimlach op mijn gezicht. Hij is een goede leider, die opkomt voor alle mensen.” Wat vindt hij dan van Erdogans uitspraken over Nederland als ‘nazi-overblijfsel’? „Tja, hij is hard soms. Maar ik snap die uitspraak wel. Turkije wordt altijd maar de les gelezen door EU-landen, die vinden dat ze het democratische systeem zo veel beter begrijpen. Als zo’n land dan zelf ondemocratisch te werk gaat, krijg je het keihard terug.”

Nederland als ‘nazi-overblijfsel’? Tja, Erdogan is hard soms. Maar ik snap die uitspraak wel

Een ja-stemmer

Lees ook: ‘Er hoeft weinig te gebeuren of mensen denken: wéér die lange arm van Ankara’

‘Erdogan is een absolute gek’

Twee Koerdische vriendinnen uit Den Haag denken anders over Erdogan. „We zijn tegen de alleenheerschappij die hij wil”, zegt een van hen. „Niet alleen omdat het slecht is als één man alle macht heeft, ook omdat we bang zijn dat onze familie in Turkije het dan nog moeilijker krijgt.”

Een jonge vrouw met geblondeerd haar en een leren jack gaat ook nee stemmen. Ze wil nog „normaal naar Turkije op vakantie kunnen”, zonder dat steeds „aanvallen op Koerden plaatsvinden”. Erdogan luist de ja-stemmers erin, zegt ze. „Hij zwaait maar wat met de Koran, bepaalt alle Turkse media. Niemand ziet wat er echt gebeurt daar.”

In Amsterdam stemmen Unal Delice (25) en vader Maanut Delice (61) vandaag ook nee. Erdogan moet niet meer macht krijgen, vinden ze. Of de stemming in Nederland daar veel aan verandert, betwijfelen ze. Turkije zelf telt ruim 55 miljoen kiesgerechtigden en ze vrezen dat ja-stemmers de overhand krijgen. „Maar je weet nooit”, zegt Unal. „Misschien is het net die ene stem die het verschil maakt.”

Ook een koppel uit Dordrecht met gewatteerde jassen en zonnebrillen begrijpt die ja-stemmers niet. „Volgens mij zijn ze allemaal gek geworden”, zegt hij. „Erdogan is een absolute gek, die zo snel mogelijk weg moet.” Zijn vrouw verbaast zich erover dat de ja-stemmers in Nederland vaak voorstander zijn van een sociale maatschappij – zorg voor iedereen, een sterk vangnet – maar in Turkije ineens „extreemrechts” stemmen. „Ga eens een tijdje in Turkije wonen, denk ik dan. Daar moeten ze elke dag strijden voor de vrijheid die we hier heel normaal vinden.” Haar man blijft met zijn hoofd schudden. „Allemaal gek geworden.”

In een eerdere versie van dit artikel stond dat in Enschede de stembureaus opengingen. Dat moest zijn Deventer.