Ook de kiezer van de PVV valt goed te peilen

Opluchting bij de peilers deze ochtend. Er is geen blinde vlek geweest. Geen ongeziene revolte van boze burgers. „Als de PVV op 35 zetels was gekomen, hadden wij peilers de koffers kunnen pakken”, zegt Peter Kanne van I&O Research.

Het omgekeerde is gebeurd: de revolte is uitgebleven, en de peilers zagen dat juist wél aankomen. De zes belangrijkste zaten in hun slotpeilingen van maandag of dinsdag gemiddeld slechts 1,3 zetel naast de 20 zetels die de PVV waarschijnlijk toekomen.

De angst voor die blinde vlek was aanwezig, na de verrassingen van het Brexitreferendum en de overwinning van Donald Trump vorig jaar. De meeste Britse en Amerikaanse peilers zaten toen met hun steekproeven weliswaar landelijk gezien binnen de foutmarges, maar doordat de meeste mensen rekenden op winst voor remain respectievelijk Clinton, en het kwartje net de andere kant op viel, ontstond het beeld van peilers met een blinde vlek voor volkswoede. Voor de vergetenen.

Van het idee dat de PVV-kiezer moeilijk te peilen is, kunnen we afscheid nemen

Ook Nederland zou aan die blindheid lijden, luidde hier razendsnel de consensus na Trumps kiesmannenvictorie. „Maar van het idee dat de PVV-kiezer moeilijk te peilen is, kunnen we afscheid nemen”, concludeert Tim de Beer van peilbureau Kantar.

En andere blinde vlekken? Geen peiler had de 33 zetels van de VVD gemeld. EenVandaag peilde er maandag 24, Ipsos op dinsdag 29. Gemiddeld zaten de zes peilbureaus er liefst zesenhalve zetel onder.

Een blinde vlek kun je dat niet noemen, zeggen de peilers zelf. Ga maar na: alle peilers schaalden de VVD na hun laatste steekproeven in als grootste partij – uitgezonderd EenVandaag, dat uitkwam op 24 zetels voor zowel Rutte als Wilders. De peilers meldden bijna unisono dat Rutte na het ‘Turkijeweekend’ een beslissende voorsprong nam op de PVV.
Het gat tussen de slotpeilingen en de uiteindelijke 33 zetels voor de VVD komt door de dynamiek van de laatste dagen, zeggen de peilers. Zij begonnen hun slotonderzoek veelal laat in het weekend, toen de duiding over Rutte’s Turkije-optreden nog in volle gang was. „Daarna kwam nog het best bekeken debat van de campagne, van de NOS”, zegt Maurice de Hond van peil.nl. Daarin kon Rutte zich geloofwaardig opstellen als krachtdadig premier, zijn weekendoptreden vers in ieders geheugen.

Bekijk de uitslagenkaart van de Tweede Kamerverkiezingen

Dat EenVandaag in zijn slotpeiling van alle peilers het verst verwijderd was van de 33 van de VVD, bewijst zo bezien juist dat de ontwikkelingen in de laatste 24 of 48 uur van groot belang zijn geweest voor de uitslag. Het onderzoek voor die slotpeiling van EenVandaag sloot namelijk al op maandag. Daarna volgde nog veel: niet alleen het debat tussen Rutte en Wilders op EenVandaag zelf, en het NOS-debat een dag later, maar ook de uitgekristalliseerde conclusie dat Rutte ook echt een staatsman was.

Verrassing voorkomen

Wat de eindspurt van de VVD mogelijk ook deels verklaart, zegt Kanne van I&O Research, is dat centrumrechtse kiezers koste wat het kost een verrassing à la Trump – lees: een PVV-overwinning – hebben willen voorkomen. „Zodat ze op het laatst tóch op de VVD stemden in plaats van, zeg, op CDA, D66 of 50plus.” Vergeet niet, zegt Kanne met een blik op zijn eigen cijfers: liefst tweederde van de kiezers twijfelde afgelopen maandag en dinsdag nog op welke partij te stemmen.

Wat peilers wel pijn doet: de meesten hebben GroenLinks te hoog ingeschat. I&O telde in de slotpeiling twintig zetels, en zat er dus zes naast. „Dat is niet goed, dat moet ik toegeven”, zegt Kanne. Alleen Kantar peilde er veertien; ook Maurice de Hond zat er vier zetels boven, en LISS vijf.

Hoe kan dat? „Veel mensen twijfelden tussen D66 en GroenLinks. Er was veel onderling verkeer”, zegt Kanne. En: „Misschien was GroenLinks oververtegenwoordigd onder onze respondenten.”

Die verklaring voert De Hond ook aan. In zijn slotpeiling, verricht op dinsdag, kwam hij uit op een GroenLinks groter dan D66: achttien om vijftien zetels. In werkelijkheid werd D66 groter dan GroenLinks. De Hond spreekt van een „structurele fout” in zijn opiniepanel. „In mijn steekproef is er vermoedelijk een oververtegenwoordiging van gebieden waar GroenLinks het goed doet.” GroenLinks scoorde met name in de grote steden. In Amsterdam en Nijmegen werd de partij zelfs de grootste.

Uitdagende groep

Het succes van Denk hadden de peilers op de radar, al kwamen bijna alle bureaus op twee zetels uit. Dat valt binnen de foutmarge, maar het is opvallend dat slechts één van de zes belangrijke onderzoeksbureaus daadwerkelijk drie zetels peilde – peil.nl van De Hond. „Niet-westerse allochtonen zijn de meest uitdagende groep om in peilingen te vangen”, zegt De Beer van Kantar. Waar de GroenLinks-kiezer oververtegenwoordigd is in menig opiniepanel, zo is de Denk-stemmer ondervertegenwoordigd. Die is eenvoudigweg minder makkelijk te porren voor deelname aan de panels van de peilers.

Maar: al met al hebben de peilers de trends juist waargenomen. VVD de grootste, PVV, CDA, D66 en GroenLinks erachter, SP nagenoeg gelijk, Baudets Forum voor Democratie wél in de Kamer en Roos’ VNL niet. Ook gespot op de radars: het reusachtige verlies van de PvdA.