Geheimen en genot in literair Amsterdam

Een normale voorbijganger zou bij Oudezijds Voorburgwal 115 niet op- of omkijken. Maar de echte boekenliefhebber weet dat hier een van de meest spraakmakendste liefdes uit de Nederlandse literatuur begon; die tussen Simon Carmiggelt en Renate Rubinstein. Zij woonde hier in de jaren zeventig; hij – bekend als ‘de meest getrouwde man van Nederland’ – woonde elders in de stad met zijn vrouw. Pas toen ze allebei overleden waren, verscheen het postume boek Mijn beter ik, waarin Rubinstein alles uit de doeken doet over hun tienjarige affaire. Het zorgde voor veel opschudding.

De Oudezijds Voorburgwal 115 is een van de locaties waar de literaire stadswandeling rondom het Boekenweekthema ‘Verboden Vruchten’ langs gaat. „Overspel is natuurlijk een onderwerp dat zich dankbaar leent bij het thema van dit jaar”, vertelt Mechteld Jansen van Booklovers’ Tours, die de tour organiseert in samenwerking met boekhandel Scheltema. De wandeling leidt in twee uur langs vele locaties die op allerlei manieren te maken hebben met het thema: plekken waar auteurs heimelijke genoegens beleefden – zoals Carmiggelt en Rubinstein – of waar zich toepasselijke literaire scènes afspelen. Bij elke stop leest Jansen een stukje voor of vertelt ze een sappig verhaal.

„Het leven in Amsterdam barst van de verleidingen en dat zie je terug in de literatuur”, zegt Jansen terwijl ze door het ‘piestunneltje’ naast de Koninklijke Industrieele Groote Club op de Dam – uit A.F.Th. van der Heijdens roman Onder het plaveisel het moeras loopt. „Ik kon wel een rondleiding van weken maken.” Want hoewel de meest voor de hand liggende associatie met ‘verboden vruchten’ misschien overspel is, hoort er volgens Jansen veel meer bij het onderwerp. Drugsgebruik, moord, diefstal: iedere verleiding waar een mens geen weerstand aan kan bieden is een verboden vrucht. En dat gebeurt op de meest bijzondere plekken. Zo kon het personage Ada Brons in De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch het niet weerstaan om in De Bijenkorf een puntenslijpertje van 1,05 gulden te stelen. Maurice Maillot uit Koetsier Herfst ontmoet in Hotel Krasnapolsky de eigenaresse van het mobieltje dat hij eerder in het park vond: het Nokiaatje waar hij eerder seks mee had. En de Tachtigers proefden gulzig van alles wat God verboden heeft in De Nes – nu een keurig theaterstraatje, ooit een steeg vol verleidingen.

Drugsgebruik, moord, diefstal: iedere verleiding waar een mens geen weerstand aan kan bieden is een verboden vrucht

Maar de locatie die volgens Jansen de kroon spant wat betreft het thema verboden vruchten, is Damrak 44. Nu zit er een goedkope sushitent, in de novelle Dichtertje van Nescio zit daar Café de Beursbengel: een plek waar Coba, het lieve jonge vrouwtje van het dichtertje, flink uit evenwicht gebracht wordt door de verleidingskunsten van de Duivel. Dichtertje heeft het niet in de gaten: hij kijkt alweer naar andere vrouwen. Jansen: „Eigenlijk komt alles samen in deze roman. De Duivel heeft het dichtertje lelijk te pakken; hij heeft maar één wens: een groot dichter zijn, en dan te vallen.” De Duivel, een personage met een grote snor en hoed, verleidt hem tot verboden vruchten. En dat lukt ook: uiteindelijk heeft het dichtertje een „liaisonnetje met een dichteresje”; het jongere zusje van zijn vrouw.

Toch wilde Nescio in het boek wel even duidelijk maken dat hij zelf niet verleid werd tot verboden vruchten, vertelt Jansen. Midden in de novelle schrijft Nescio: „Voor ik verder ga, wil ik even vertellen dat ook mijn manuscripten door mijn vrouw worden overgeschreven en dat ze de poëzie in het verhaal niet begrijpt. (…) Ze moet toch den auteur weten te onderscheiden van meneer Nescio, maar dat gaat haar te hoog. De situatie is voor mij pijnlijk; mijn huiselijk geluk is ietwat gestoord, toch ga ik door.”

„Dit doen wel meer auteurs”, zegt Janssen lachend. „Even laten weten dat zij zelf niet zo genotzuchtig zijn als hun personages.” In de literatuur mogen verboden vruchten dan gulzig geconsumeerd worden, in het echte leven ligt dat blijkbaar toch weer wat lastiger.

Literaire wandeling ‘Verboden vruchten in Amsterdam’, Booklovers’ Tours, 25 maart t/m 2 april. Begin- en eindpunt boekhandel Scheltema. Reserveren: www.bookloverstours.nl. De wandelingen zijn op maandag t/m vrijdag van 16.30 - 18.30 uur; op zaterdag en zondag van 10.30 - 12.30 uur. Prijs: € 19,50, incl. consumptie.

De Bijenkorf

Locatie De Bijenkorf op de Dam
Boek De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch
Gebeurtenis Hier steelt Ada Brons een puntenslijpertje
Locatie Hotel Krasnapolsky op de Dam
Boek Koetsier Herfst van Charlotte Mutsaers
Gebeurtenis Hier ontmoet hoofdpersonage Maurice Maillot de genotzuchtige eigenaresse van het Nokia mobieltje dat hij eerder in het park vond

En toen opeens hield ik het niet meer en werd ik overmeesterd door hartstocht. (…) Avondgeuren. Meigeuren. Eau du Soir. Haar zwarte schaambaard. De pruim met de pit ertussen waaraan ik zuigen mocht. En dat ik dan zou bijten, doorbijten. Fruitsmaak. Bloedspatten. Gespartel. Gegil van pijngenot. Dat ik niet hoefde te spelen maar man mocht zijn. Met alles erop en eraan man mocht zijn. Tekeer mocht gaan als een wilde. Een serieuze wilde. Een wilde met wilde bedoelingen. Maar geen bijbedoelingen. Serieuze wilde bedoelingen. Wilde serieuze bedoelingen. Wild Romance! Ah! Ah! Eindelijk.
Ik sidderde en durfde haar niet meer aan te zien. Ik dacht: als ik blijf zitten waar ik zit, krijg ik een zaadlozing en verschijnt er een landkaart op mijn lichte broek zo groot als heel Europa. Ik durfde zelfs niet langs haar heen te kijken. Straks ging ze nog vragen waarom ik haar geen blik meer waardig keurde. Of er soms iets was.
Ik had het nog niet gedacht of ze vroeg het al.
‘Is er iets?’
‘Nee, niks. Sorry. Ik moet alleen hoognodig naar de plee.’
‘Daar hoef je geen sorry voor te zeggen. Dat is menselijk.’
Met een kreet spoot ik leeg boven de toiletpot. Ook menselijk.

Damrak

Locatie Damrak 44
Boek Dichtertje van Nescio
Gebeurtenis Hier zit het dichtertje samen met zijn vrouw en de Duivel op het terras
Hij ziet op dat terras al die vrouwen zitten en er gaan er voorbij op straat. ‘O God,’ denkt hij, ‘als er nu eens een wonder gebeurde, als nu eens ineens van al die vrouwen al de kleeren afvielen? Een dichtertje dat den waanzin nabij is denkt rare dingen. U en ik, lezer, denken nooit zoo iets. En mijn lezeressen… heilige onschuld, ik moet er niet aan denken.’

Oudekerksplein

Locatie Oudekerksplein 4
Lied/gedicht Quartier Putain van Drs. P
In de hitsige buurt rond het Oudekerksplein
Zijn de ramen verlicht met een zachtrode schijn
En daar zitten de meisjes van ’t vrije bestaan
Met hun kleurige jurken al haast niet meer aan
Met een stukje verstelwerk of boek bij de hand
Verdoen ze hun tijd tot de volgende klant
De hond voor de deur kijkt de straat op en neer
En ginds op de brug zingt het Heilsleger weer

Oudezijdsvoorburgwal

Locatie Oudezijdsvoorburgwal 115
Boek Mijn beter ik van Renate Rubinstein

Gebeurtenis Woonadres van Renate Rubinstein, die een geheime affaire had met Simon Carmiggelt
Daarna wilde hij [Simon Carmiggelt] nog mijn verdieping bekijken en was vol lof over de alfabetische volgorde waarin ik mijn boeken opborg. Toen was het bezoek om en ik begeleidde hem naar de halte van de tram op de Dam. Ik heb nooit eerder of later iemand tot de tram gebracht en ik voelde me trots als liep ik naast mijn eigen vader.
Dat ik doodgewoon verliefd was, wist ik niet. Dat hij het ook was, nog veel minder.

De Nes

Locatie De Nes
Boek De klopgeest van Gerrit Komrij
Gebeurtenis In deze steeg kwamen de Tachtigers geregeld voor het vertier