Waarom hoef je geen gordels om in bus en trein?

Zonder gordel in de auto? Dan riskeer je een boete van 140 euro – ook als passagier. Sommige automerken hebben zelfs een gordeldetectie: als de bestuurder of bijrijder zich niet snel genoeg vastgespt, klinkt er een irritante pieptoon. Maar gordels dragen we hoofdzakelijk voor onze eigen veiligheid: ze verminderen het risico op letsel bij een ongeval met 40 procent, vermeldt de website van het Openbaar Ministerie.

Des te gekker is het dus dat het niet verplicht is om een gordel te dragen in het openbaar vervoer. In touringcars voor buitenlandse reizen zijn passagiers sinds maart 2006 wettelijk verplicht een veiligheidsgordel te dragen – indien die aanwezig is (bij bussen die voor 1999 zijn gebouwd is dat niet altijd het geval). Ook bij streekbussen die sneller mogen dan 80 kilometer per uur is er een gordelplicht. In dat geval mogen mensen ook niet staan tijdens de rit. Maar verder ontbreekt bij stads- en streekvervoer de riem. Ook treinen, trams en metro’s zijn gordelloos.

Volgens Patrick Rugebregt van Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeer zijn er twee belangrijke redenen dat bus en trein van de gordelplicht zijn ontheven: „Het is inefficiënt vanwege het vele in- en uitstappen en het maakt staanplaatsen onmogelijk. Beide zijn dus niet gerelateerd aan de verkeersveiligheid.” Een ander mogelijke reden is het lage risico voor passagiers, vermoedt Rugebregt. „In de periode tussen 2000 en 2009 vielen er gemiddeld negentien gewonden en een dode per jaar onder gebruikers van het openbaar vervoer.” Recente cijfers ontbreken. Buschauffeurs dragen overigens wel een gordel; treinmachinisten niet.

Ira Helsloot, hoogleraar Besturen van Veiligheid aan de Radboud Universiteit Nijmegen bekijkt het van de financiële kant: „De investering in gordels is sowieso de baat van minder slachtoffers niet waard. Dit geldt overigens ook al voor autogordels achterin, die tot de minst kosteneffectieve veiligheidsmaatregelen behoren. De investering per auto is gering, maar de opbrengst is zo laag dat het uiteindelijk tientallen miljoenen kost per voorkomen slachtoffer, terwijl we elders een grens van grofweg drie miljoen euro hanteren.” Wat de bus betreft zijn het dus praktische bezwaren en economische overwegingen die ervoor zorgen dat we gordelloos reizen.

Hoe is het in de trein? Daar zou het dragen van een gordel zelfs averechts kunnen werken, blijkt uit onderzoek van de Britse Rail Safety & Standards Board. Met botsproeven ontdekten ze dat een tweepuntsgordel – die dus alleen de middel vastsnoert – ervoor kan zorgen dat mensen hun nek breken bij een botsing. Het onderlichaam blijft dan op zijn plaats, maar het bovenlichaam kantelt naar voren, waarbij het hoofd tegen de rugleuning van de stoel voor je kan botsen. Een driepuntsgordel is ook geen oplossing, omdat daarvoor een steviger rugleuning nodig is. Die geeft echter minder mee als je er alsnog tegenaan klapt - niet prettig voor staande passagiers of voor reizigers die hun gordel niet om hebben.

In de trein gelden daarnaast ook de praktische overwegingen: passagiers kunnen sneller in- en uitstappen, en zolang er geen gordelplicht is kunnen er ook staande reizigers worden vervoerd. Als dat niet zo zou zijn, zouden er langere wachttijden ontstaan.

Rest nog de vraag waarom machinisten geen gordels dragen? „Dat heeft te maken met de veiligheid”, legt NS-woordvoerder Martijn Kamans uit. „Als een machinist een obstakel op het spoor ziet en het is te laat om afdoende te remmen, dan heeft hij zonder gordel nog een paar seconden extra om zichzelf in veiligheid te brengen.”

Overigens zijn gordels ook voor automobilisten niet altijd veiligheidsverhogend, aldus Ira Helsloot. „Het klopt dat je minder kans op letsel hebt als je een ongeval hebt, maar het blijkt dat je meer risico neemt als je een gordel draagt. Dus meer ongevallen met minder letsel per ongeval, dat heft elkaar op.”