Gniffelen om onhandige boeren of rebelleren met Pussy Riot

Langzamerhand kijkt iedereen elk programma waar en wanneer hij dat wil, maar in het weekend speelt lineaire televisie nog een belangrijke rol. The Voice of Holland (RTL4), Wie Is De Mol? (AVRO-TROS) en Zondag met Lubach (VPRO), dat wil je live zien, voordat een ander je vertelt wat je gemist hebt.

Een meesterlijke, bijna satanische programmering zet op zondagavond Boer Zoekt Vrouw Internationaal (NPO1/KRO-NCRV) recht tegenover Made In Europe (NPO2/VPRO). De eerste afleveringen trokken respectievelijk 3,8 miljoen en nog geen 300.000 kijkers. Het verschil kan ook inhoudelijk niet groter zijn.

De datingshow laat Nederlandse agrariërs met een bedrijf in Texas, Canada, Zambia, Roemenië en Frankrijk op zoek gaan naar de liefde. Het is gemeen om iemand die toch al moeite heeft met keuzes, te vragen in korte tijd tien potentiële partners te selecteren uit 829 brieven. De paniek slaat toe, maar ook de ontroering, dat zo veel mensen interesse tonen. Boer Zoekt Vrouw drijft op emoties, en op onmacht, zodat elke kijker zich gniffelend een klein beetje superieur kan wanen. Verlegenheid en onhandig gedrag zijn basiselementen van de formule.

De reisserie Made in Europe draait om eruditie, om gedeelde kennis, of de overdracht daarvan aan novieten. Zoals de presentator, schrijver Dimitri Verhulst, het uitdrukt terwijl hij onder het lelijkste viaduct in Stockholm wandelt: „Geen branie zonder brein.”

Het belooft een feest te worden voor wie van ongepolijste, de intelligentie uitdagende televisie houdt. Regisseur Erik Lieshout en researcher Maarten Slagboom gingen uit winkelen in Pieter Steinz’ bestseller uit 2014 en bundelden er steeds enkele rond een thema. Die over rebellie bevat Jacques Brel, Pippi Langkous, Socrates en de punkrock. Die worden niet echt uitgelegd, maar geïllustreerd in ontmoetingen van Verhulst in Dublin, Athene, Stockholm, Brussel en Moskou. In de gesprekken en beelden worden ook verbanden gelegd: het dochtertje van Nadja Tolokonnikova, de filosoof van Pussy Riot, leest Pippi Langkous; Verhulst zet zijn Tom Waits-stem op en zingt achter een valse piano Brels Voir un ami pleurer voor de activiste, nadat ze gezegd heeft altijd moeite te hebben met het toelaten van emoties: in de gevangenis heb je daar ook niks aan.

Nog een goede vraag van Verhulst: zou ze bereid zijn, als Socrates, voor haar overtuigingen te sterven? Nog beter antwoord: als ze dat zou zijn, dan zou ze het doen en er niet tevoren over praten. Dit is toch al een tijd waarin meer gepraat dan gehandeld wordt, vindt ze.

Het anarchisme van de daad is dan nabij. Verhulst doet ook meer dan hij praat, hij stimuleert en faciliteert, soms als een soort wandelend moodboard.

Dit is echt hart en hoofd prikkelende televisie, die de kijker niet onderschat. Lieshout, die eerder onder meer Houellebecq, Céline en Reve portretteerde, durft rafelige, tot denken uitnodigende tv te maken. Ik heb dit sinds Wim Kayzer niet meer zo meegemaakt. Maar ja, de kijkers zonder interesse voor het liefdesleven van boeren zijn dan ook onder elkaar. Dat blijken er altijd nog meer dan voor Homeland en The Graham Norton Show.