Arme journalisten. Honen, denigreren, intimideren, vernederen, duwen en trekken, er gaat geen dag meer voorbij of de media zijn ergens doelwit – als media. De Franse presidentskandidaat François Fillon, die zijn populariteit ziet kelderen nadat een krant ontdekte dat hij vrouw en kinderen jarenlang louter op papier in dienst had, roept dat er een complot van de media tegen hem gaande is. Toen een journalist Marine Le Pen onlangs een lastige vraag stelde, werd hij hard door haar lijfwachten aangepakt; alleen een medewerkster, die zag dat er gefilmd werd, voorkwam dat hij in elkaar werd geslagen. In Duitsland spreekt populistisch rechts consequent over de „Lügenpresse”. De ideoloog van Donald Trump, Steve Bannon, verklaarde tegen The New York Times dat de mainstream media door de overwinning van Trump „vernederd” waren en nu „hun mond moesten houden en eens een tijdje luisteren”. Wanneer Trump-adviseur Kellyanne Conway voor de zoveelste keer met een brutale onwaarheid wordt geconfronteerd, zijn het de media die oneerlijk zijn – tegen Obama deden jullie nooit zo naar.
Ook hier: dat de media deze week massaal ingingen op de malafide fotoshop van Geert Wilders van D66’er Alexander Pechtold temidden van radicale moslims, was voor de leider van de PVV aanleiding te kraaien dat hij de complete Nederlandse media aan de riem had. Als het even kan tweet Wilders de cartoon waarin Trump een rugbybal over de hoofden van de verzamelde pers gooit, recht in de schoot van de gewone man, die zich nog slechts van sociale media bedient.
Bluf, natuurlijk. Niemand volgt de media zo gretig als Geert Wilders. Ieder interview met een buitenlandse zender wordt pauwentrots op Twitter gezet. En toen Wilders van de week door een RTL-journalist gevraagd werd of hij het zou pikken wanneer hij in een photo-shop als neo-nazi’s zou worden neergezet, zei hij „ga uw gang” – zichtbaar aarzelend, want een paar weken daarvoor had hij nog woedend verhaal gehaald bij de hoofdredactie van een mainstream medium, omdat een medewerker precies zo’n soort foto had getwitterd. Au.
Schaamteloos vals spel. Doet het er nog toe? Het probleem is dat de regels van het spel veranderd zijn. De journalistiek is gewend om boksbal te zijn van machthebbers vanwege onwelgevallige berichtgeving – All the president’s men, etc. – maar inmiddels is er een gevoelscoalitie tegen de media ontstaan van populistische politiek en de fanatieke aanhang. De terechte constatering dat de pretentie van objectiviteit van de journalistiek vaak niet wordt waargemaakt, wordt misbruikt om de schaamteloze leugen ruim baan te geven. Omdat jullie niet objectief zijn, is mij alles toegestaan – zie de leugens van Conway, zie de collage van Wilders. En voor je het weet bevind je je in het universum van de ‘alternatieve feiten’, waarbij de waarheid volledig ondergeschikt gemaakt is aan de beleving. Iedereen die met iets anders aankomt dan wat jij vindt, behoeft geen correctie – hij kan maar beter zijn smoel houden. Die voortdurende animositeit geeft zowel Trump als Wilders krediet bij de aanhang, dus die zal niet verdwijnen.
In The Guardian schreef schrijver Francine Prose dat er juist nu behoefte is aan goede journalistiek. Juist nu hebben we een journalistiek nodig die „die ons informeert wat onze leiders doen, over wat zij geheim proberen te houden, en om de regeringen verantwoording te laten afleggen wanneer zij de belangen van de rijken bevorderen terwijl ze de gezondheid en de welvaart van gewone mensen bedreigen.”
Klinkt goed – een beetje defensief misschien? Een man als Bannon begrijpt als geen ander dat we in een tijd leven waarin de autoriteit van ieder democratisch instituut gemakkelijk te ondermijnen valt (so-called judge, nepparlement), waarin ieder feit omver gekegeld kan worden door er een stortvloed van alternatieve feiten naast te zetten – volgens Russisch recept. Dat de media braaf hun werk doen, lijkt me niet langer genoeg. Men moet assertiever de eigen principes uitdragen, transparant zijn over hun werkwijze, minder braaf doorgeefluik zijn. Wanneer je zelf zo duidelijk doelwit bent, wanneer nieuwe machtigen unverfroren zeggen dat je beter je smoel kunt houden, is het tijd om je bek open te trekken.
Vrijdag liet nieuwssite NU.nl weten minder „benauwd” te worden in de berichtgeving over de regering-Trump. Als er aantoonbaar leugens worden verkondigd, zal de site dat voortaan expliciet stellen. Het is een begin. De journalistiek moet niet d’r smoel houden, ze moet juist meer smoel krijgen.