RTL zit klem: wel/geen premiersdebat

Diederik Samsom begon er aan zijn opmars, net als Wouter Bos. Emile Roemer en Job Cohen kregen er een dreun. Mark Rutte dankt er misschien een Torentje aan.

Het ‘premiersdebat’ van RTL is al zeker vijftien jaar een bepalende factor in verkiezingstijd. Twee, meestal vier lijsttrekkers die elkaar treffen met de machtsvraag op tafel. Wie het goed doet bij RTL, kan zomaar omhoog schieten in de peilingen. Wie het verprutst, ziet zijn kansen danig slinken.

De editie van 2017 staat gepland voor zondag 26 februari. Komende maandag beslist de RTL-redactie wie er mogen meedoen. En dat besluit is dit keer spannender dan ooit. Het vaststellen van de deelnemers is voor RTL de afgelopen maanden uitgelopen op een hoofdpijndossier. Met als mogelijke uitkomst dat het debat helemaal niet doorgaat.

De misère vindt zijn oorsprong in een besluit dat RTL november vorig jaar nam: de vier uitnodigingen worden uitsluitend verstuurd op basis van de peilingen. Bij de verkiezingen van 2012 telde de zetelverdeling in de Tweede Kamer ook mee. Daarom mocht PvdA’er Samsom op het nippertje toch aanschuiven.

Moet Klaver dan niet meedoen?

Nu is er één maatstaf: de Peilingwijzer, een gewogen gemiddelde van zes peilingen. Anders, zo redeneert RTL, doen we geen recht aan de totaal veranderde politieke verhoudingen aan het Binnenhof sinds 2012.

RTL onderschatte alleen hoe dicht de partijen bij elkaar zouden blijven staan in de peilingen. Achter PVV en VVD zitten nu drie partijen die elkaar nauwelijks ontlopen: CDA, D66 en GroenLinks. Hun onderlinge verschillen vallen allemaal binnen de foutmarge die Peilingwijzer-maker Tom Louwerse hanteert. Statistisch gezien is er geen harde lijn te trekken.

Dus is RTL van koers veranderd. Als de verschillen tussen nummer vier en vijf komende maandag te klein zijn, nodigt de redactie ook een vijfde kandidaat uit. Wat ook een rol speelt: bij RTL zien ze dat Jesse Klaver (GroenLinks) sinds begin dit jaar langzaam maar gestaag opstoomt. Ze willen niet het verwijt krijgen die opkomst in de knop te hebben gebroken. Bovendien is het een kans om in ieder geval één écht linkse kandidaat op het podium te krijgen.

Pact van VVD en PVV

Dit heeft RTL een nieuw probleem opgeleverd. PVV en VVD hebben een pact gesloten: als er meer dan vier kandidaten komen, doen ze niet mee. Een week later, bij het RTL-debat in Carré, moeten ze ook al het podium delen met zes andere lijsttrekkers.

RTL zit dus met een hopeloos ingewikkelde puzzel. Op basis van de meest recente Peilingwijzer verdient GroenLinks inderdaad een vijfde ticket. Het kan zijn dat de Peilingwijzer maandag alsnog een significant verschil aangeeft tussen GroenLinks, D66 en CDA. Maar heel groot is die kans niet, zegt Tom Louwerse: „Dan zouden D66 en CDA in de peiling van Maurice de Hond een paar zetels moeten stijgen, of GroenLinks een paar zetels dalen. Maar Klaver gaat de laatste tijd alleen maar omhoog.”

In dat geval zijn de opties voor RTL niet te benijden. Debat zonder PVV en VVD? Onaantrekkelijk. Het ‘debat van het Noorden’, afgelopen woensdag, liet zien hoezeer een confrontatie zonder de premier en zijn belangrijkste uitdager aan scherpte verliest.

Terug naar twee kandidaten? Nogal onbeleefd tegenover de nummers drie tot en met vijf. Alsnog de huidige Kamerzetels laten meetellen, zoals in 2012? Zou de derde draai in drie maanden tijd zijn. Bovendien staat Klaver (vier Kamerzetels) dan gegarandeerd niet op het podium.

Misschien dan een experiment, zoals het gebruik van televoting om kandidaten na een eerste ronde te elimineren? Is ter tafel gekomen, maar al snel afgedaan als onhaalbaar.

Bij RTL willen ze weinig kwijt over wat ze maandag doen – zelfs het tijdstip van bekendmaking houden ze geheim. Maar verschillende partijen rekenen ze er serieus mee dat de redactie het premiersdebat afblaast.

Géén debat zou gunstig zijn voor Wilders, die zich liefst beperkt tot campagne voeren via sociale media. Rutte zou zichzelf een debat besparen vol aanvallen op zijn geloofwaardigheid. Maar het zou erg zuur zijn voor Sybrand Buma (CDA) en Alexander Pechtold (D66), die er vijf jaar geleden niet bij mochten zijn. En uiteraard voor Klaver.

Bij de PvdA zullen ze een zucht van verlichting slaken. De kans dat lijsttrekker Lodewijk Asscher op 26 februari nog mag aanschuiven is uitermate klein, geven ze daar toe. Géén premiersdebat is toch weer één kans minder om irrelevant te worden in de campagne.