Nu Amerika in crisis verkeert, waar moet een mens nog naar toe vluchten? Canada? Chili? Nieuw-Zeeland? Vergeef me deze vraag maar even. Veel Nederlands-Joodse gezinnen hebben het denken over vluchten nooit afgeleerd. Die houden altijd met één oog de nooduitgang in de gaten.
De gezinnen van mijn eigen grootouders maakten ooit de fout niet te vluchten. Het was helemaal niet zeker dat de nazi’s zouden doen wat ze zeiden. Het was helemaal niet zeker dat ze Nederland zouden binnenvallen. En dan nog? Moest je na de Kristallnacht alles uit je handen laten vallen, je kinderen van school halen en de deur achter je dicht trekken? Het antwoord was nee. De meeste familieleden bleven in Nederland afwachten. Westerbork, Theresienstadt, Auschwitz volgden. Ik ergerde me aan hoe de vergelijkingen met de jaren dertig de afgelopen weken werden gemaakt. Niet omdat ze onterecht waren – er zullen heus veel historische parallellen te trekken zijn – maar omdat die voorspellingen zo vaag blijven.
Zo’n vergelijking klinkt reuze heftig, maar is eigenlijk nog steeds een eufemisme. De jaren dertig betekent dat je bang bent dat de jaren veertig om de hoek staan. Een tijdperk waarin miljoenen op mechanisch-industriële wijze werden omgebracht. Zijn we daar nu ook bang voor?
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2017/02/0402zattime_cover_trump-web.jpg)
Als Jood voel ik me veilig in dit land. Wij hebben de twijfelachtige eer dat de grootste partij in de peilingen, de PVV, onze rechten en veiligheid met hand en tand zal verdedigen. Voor mij is zo’n vluchtvraag niet relevant, meer een soort tic. Maar de vraag die ik iedereen wil stellen is: hoe ernstig is de situatie voor moslims?
Stel, je komt uit een Nederlands-islamitisch gezin, wanneer besluit je dan te vluchten? Als Wilders premier wordt? Of wacht je eerst nog af of het hem lukt om specifieke anti-moslim-wetgeving te implementeren? Tot er geweld uitbreekt? Betekent ‘jaren dertig’ dat er weer een genocide staat te wachten? Of blijft het bij een onguur klimaat? Zo nu en dan een pogrom? Tweederangs burgerschap? Of hooguit een molotovcocktail in de voortuin van je moskee?
Zijn dit de jaren dertig? Ik kijk in de straat. Een man laat zijn chihuahua uit. De mandarijnen zijn in de bonus bij de Albert Heijn. Er komen vrolijke geluiden uit de speeltuin. Niemand is bezig met vluchten. Wat een belachelijk idee. We zoeken een leuke camping uit voor de zomervakantie. Klagen over de files. Dit is geen land waar pogroms gaan plaatsvinden. Er wordt geen razzia gepleegd in een straat waar een Opel Ampera wordt opgeladen. Dat bestaat niet.
Tussen de dreigende taal door klinken sussende geluiden. Het zal zo’n vaart niet lopen, zegt men. Al die alarmistische boodschappen over de jaren dertig zijn contraproductief, ze helpen de populisten alleen maar verder in het zadel.
Zoiets stond ook in het opinieverhaal van Hans Wansink in de Volkskrant. Zijn boek De Populistisch Revolutie kwam deze week uit. Hij vindt dat het populisme zich onderscheidt van het fascisme omdat er geen geweld bij komt kijken. Juist de anti-fascistische linkse bewegingen zouden een gewelddadig karakter hebben. De populisten kleurden tot nu toe binnen de lijntjes van de parlementaire democratie, volgens Wansink.
Ik ben het niet met hem eens. We zien nu al hoe Trump en Wilders hard bezig zijn om de geloofwaardigheid van media, wetenschap en rechterlijke macht in twijfel te trekken. Ze beuken met hun volle gewicht tegen de steunpilaren van de parlementaire democratie. Ik ben niet bang voor antifa’s. Die plegen hooguit een aanslag of twee. Maar ze zitten niet in het Witte Huis. Ze staan niet op het punt president van Frankrijk te worden. Niet extreem-links staat bovenaan in onze peilingen, maar Wilders. Zijn specifiek anti-islamitische agenda dreigt over vier weken de meeste politieke macht in Nederland te krijgen. Zijn plannen zullen op brede steun kunnen rekenen bij onze Amerikaanse bondgenoten en misschien ook in Frankrijk.
Ik vrees dat er binnenkort een moment komt waar we collectief zullen terugverlangen naar die goeie oude tijd waar visieloze politici hun beloftes niet waar maakten. Soms doen politici namelijk wel gewoon wat ze zeggen.
Als ik anno 2017 deel zou uitmaken van een islamitisch gezin, dan zou ik de nooduitgang heel goed in de gaten houden. Als de geschiedenis iets leert, is het wel dat het ondenkbare altijd op de loer ligt en geweld nooit ver weg is.
Rosanne Hertzberger is microbioloog.