‘Is Brazilië nog een democratie, of gaan politici hun hachje redden?’

Een paar jaar geleden was Eike Batista (60) nog de welvarendste man van Brazilië. De man van het conglomeraat EBX (olie, kolen, mijn- en scheepsbouw) belichaamde de economische groei die het land doormaakte. Batista, charismatisch en extravagant – in zijn villa siert een Porsche als kunstwerk de woonkamer – profiteerde van de internationale stijging van grondstofprijzen en de grote oliereserves die in 2008 voor de kust van Rio de Janeiro werden gevonden. Zijn vermogen groeide naar zo’n 27 miljard euro en Forbes zette hem op de zevende plaats van de rijksten der aarde.

Een schril contrast met de situatie nu. Door de economische crisis, de daling van grondstofprijzen en het faillissement van zijn bedrijf is zijn fortuin geslonken tot minder dan 1 miljard euro.

Afgelopen week konden de Brazilianen op televisie volgen hoe de politie een klopjacht begon op Batista. Justitie beschuldigt hem van betrokkenheid bij het grootschalige corruptieschandaal Operatie Lava Jato (Wasstraat) rond (semi)staatsoliebedrijf Petrobras. In verband met dit grootste corruptieschandaal uit de Braziliaanse geschiedenis zitten inmiddels meer dan honderd machtige politici en kopstukken uit de oliesector en bouwwereld vast, onder wie de top van bouwconcern Odebrecht. De verdachten speelden elkaar geld, invloedrijke posities en grote bouwopdrachten toe in ruil voor miljoenen euro’s.

Lees hier een eerder achtergrondverhaal over Operatie Lava Jato: In de ‘wasstraat’ van Petrobras

Smeergeld

Batista wordt ervan verdacht smeergeld te hebben betaald aan de voormalige gouverneur van de staat Rio de Janeiro, Sérgio Cabral, die sinds november vastzit. In ruil kreeg Batista grote staatsopdrachten toegespeeld. „We verdenken Batista van het betalen van ruim 15 miljoen euro aan ex-gouverneur Sérgio Cabral”, verklaarde de federale politie van Rio de Janeiro toen de zoektocht naar Batista werd geopend. Hij werd na drie dagen opgepakt bij terugkeer van een reis naar New York.

Op televisie was live te volgen hoe Batista zich jolig en optimistisch door de politie liet inrekenen. „Ik ben vrijwillig teruggekomen, en ik zal meewerken met justitie, dat is mijn plicht”, zei hij.

„Ik zal laten zien hoe de zaken er hier in Brazilië aan toe gaan, maar ik geloof niet dat ik zelf iets verkeerd heb gedaan.”

Sinds het begin van Operatie Lavo Jato, drie jaar geleden, worden de Brazilianen nog geregeld opgeschrikt door de arrestatie van meer invloedrijke topfunctionarissen wegens hun aandeel in de smeergeldaffaire. Voorheen was de politieke en economische elite in het land onaantastbaar, maar een nieuwe generatie moedige rechters maakt de zaken aanhangig. Doordat verdachten de kans krijgen deals te sluiten met justitie – informatie in ruil voor strafvermindering – is er om de zoveel tijd een nieuwe golf arrestaties.

Belangrijke rechter omgekomen

„Het is verontrustend om te zien hoe de zittende macht probeert te voorkomen dat dit onderzoek voortgezet wordt”, zei politicoloog José Álvaro eerder deze week in de Braziliaanse media. „Je vraagt je af hoe ver ze kunnen gaan.”

Álvaro doelt op het recente ongeluk met een privévliegtuigje waarin de belangrijke rechter van het Braziliaanse Hooggerechtshof, Teori Zavascki, zat. Zavascki was betrokken bij het onderzoek naar Lava Jato en bezig getuigenissen van belangrijke hooggeplaatsten van bouwconcern Odebrecht te beoordelen. Dat zou weer tot nieuwe arrestaties van onder anderen belangrijke politici kunnen leiden.

Zelfs de naam van de huidige president Michel Temer, die de vorig jaar afgezette president Dilma Rousseff opvolgde, ging rond.

Een paar dagen voordat rechter Teori Zavascki het resultaat van zijn corruptieonderzoek bekend zou maken, zagen omstanders bij het dorpje Paraty hoe het privévliegtuig met Zavascki aan boord tijdens noodweer in de Atlantische Oceaan stortte.Uit onderzoek is gebleken dat er geen technische problemen waren met het toestel en uit gesprekken in de cockpit is ook niet op te maken dat er sprake was van paniek.

Lees ook: Petrobras: symbool voor al het slechte

„Ik geloof dat ze hem uit de weg hebben geruimd, hij wist te veel”, riep student Elias Junior Silva vorige week tijdens een studentenprotest in het centrum van Rio. Alom klonk gejoel van de paar honderd universiteitsstudenten die demonstreren tegen de crisis in Brazilië die ook hun universiteit treft: al maanden is er geen geld, de universiteit is dicht en docenten komen niet opdagen omdat lonen al maanden niet zijn betaald.

En dat terwijl de gearresteerde ex-gouverneur Cabral jarenlang zijn zakken vulde. „Brazilië is compleet in verval. Wij jongeren hebben geen toekomst. Nu proberen ze ook nog het onderzoek naar corruptie te stoppen, het is een grote puinhoop in dit land!”, schreeuwde een studente.

Moreel verval

Volgens politicoloog José Álvaro stevent Brazilië af op economisch, maar vooral ook moreel verval. President Michel Temer kan een nieuwe, voor hem en andere verdachte politici gunstig gestemde rechter voor het Hooggerechtshof benoemen.

Álvaro: „De komende tijd zullen we zien of we nog in een democratie leven waarin het maatschappelijk belang voorop staat, of dat de politici hun eigen hachje gaan redden. Dit is een cruciaal moment voor Brazilië.”