Deze week viel voor de VVD niet te regisseren

Het is eind vorig jaar, ergens half december, als online-winkel bol.com het boek van Bas Haan aankondigt op een publicatielijst. Er staat ook een geplande datum voor de presentatie bij: woensdag 25 januari 2017.

Die dag gaat natuurlijk in de agenda’s bij de VVD. Het is steeds Bas Haan, onderzoeksjournalist bij televisieprogramma Nieuwsuur, die met de primeurs komt over de schikking tussen toenmalig officier van justitie Fred Teeven en drugscrimineel Cees H.. De deal is jaren geleden, maar levert de VVD-top nu grote problemen op. De kwestie kostte drie VVD’ers hun baan. Waar komt die Haan nu weer mee?

Alleen: de datum van de boekpresentatie klopt niet. De rekening voor Rutte komt één dag eerder uit, op dinsdag. En maandag rond zes uur ’s avonds brengt Haan zijn nieuws al. Ard van der Steur heeft volgens hem als Tweede Kamerlid „belangrijke informatie achtergehouden. Daarna loog hij er als minister over tegen de Tweede Kamer.”

De VVD-top weet dit pas op zondagavond, als Haan voor een laatste ronde wederhoor zijn vragen neerlegt bij het ministerie van Veiligheid en Justitie. De VVD baalt. Juist die maandag staat de grote advertentie met de open brief van Mark Rutte in alle kranten. Een oproep tegen de verhuftering van Nederland. „Doe normaal of ga weg.”

In de VVD-fractie is ook kritiek

Die avond komen de eerste felle reacties van de oppositie al binnen. Erger wordt het op dinsdagmorgen. In de Volkskrant staan adviezen afgedrukt van Van der Steur aan toenmalig minister Ivo Opstelten. Hij levert commentaar op een brief die Opstelten aan het parlement zou sturen: schrappen, aanpassen, dit is riskant, zeer kwetsbaar. En inderdaad, in de brieven erna is veel informatie geschrapt.

Wat een beeld, zien ook VVD’ers. In hun wekelijkse fractievergadering die dinsdagmorgen zijn een vijftal VVD’ers kritisch. Zat iemand van ons zó dicht op de minister? De commentaren zijn volgens hen duidelijk bedoeld om informatie weg te houden van de Tweede Kamer, echt niet om de informatievoorziening te verbeteren.

Niemand zegt het hardop, maar helder is: ook in de VVD-fractie bestaan twijfels. Fractievoorzitter Halbe Zijlstra zegt volgens een aanwezige dat „iedereen van ons” ooit wel een keer op zo’n ministersstoel wil zitten. „En hoe zouden wij het vinden dat onze opvolgers ons veroordelen vanwege een bééld dat ontstaat?” Van der Steur moet een kans op verweer krijgen, vindt Zijlstra. Dat zegt hij een paar uur later ook voor de camera’s, de oppositiepartijen hebben volgens hem de minister ten onrechte al veroordeeld. „Dat is niet normaal.”

De VVD-fractie spreekt die dinsdag af om het debat af te wachten. Zo hebben de liberalen praktisch dezelfde afspraak als coalitiegenoot PvdA.

Bij de PvdA zitten ze in hun maag met de situatie. Vicepremier en lijsttrekker Lodewijk Asscher kan weinig doen. Hij zit in het kabinet, het vertrouwen in Van der Steur opzeggen zou te veel ingaan tegen het principe dat het kabinet met één mond spreekt. Zijn campagneteam lijkt dit wel een goed plan, om aandacht te trekken. Maar Asscher wil het niet, zegt iemand dicht bij hem. „Ik verlaag me niet tot dit soort dingen, alleen omdat het campagnetijd is”, zou hij gezegd hebben.

Intussen bouwt Van der Steur aan zijn verdediging. Er ligt geen hard bewijs dat hij de Tweede Kamer belangrijke informatie wilde onthouden. En dat hij als Kamerlid zo dicht op de vorige minister zat, ja, daarvoor heeft hij in een vorig debat al uitgebreid excuses gemaakt. Dat is niet nieuw.

Indisch eten op Algemene Zaken

Woensdagmiddag bellen partijvoorzitter Henry Keizer, premier Rutte en fractievoorzitter Zijlstra met elkaar. Wat gaan ze doen? Ze spreken af dat ze Van der Steur steunen, ze vinden zijn verdediging sterk genoeg. Alleen hij moet zich wel realiseren dat het debat ook verkeerd kan aflopen. En dat dan alsnog het besluit kan komen dat het beter is dat de VVD zonder Van der Steur als minister verder gaat.

Dit hoeven de drie hem niet te vertellen. Die woensdagavond bereiden Rutte en Van der Steur het debat voor op het Torentje. Ze eten een Indische hap, met hun ambtenaren. Als die weg zijn, wil Van der Steur nog even met de VVD-top spreken. Hij gaat, zegt hij tegen Rutte, Keizer en Zijlstra. Het besluit is feitelijk gevallen.

Donderdag duurt het debat in de Kamer wel zes uur. In de wandelgangen gaan allerlei theorietjes rond. Rutte en Zijlstra verdedigen Van der Steur zó hartstochtelijk, leggen ze de druk nu bij de PvdA om de minister toch te behouden? Fractievoorzitter Attje Kuiken van de PvdA kijkt steeds ongelukkiger. Maar rond acht uur staat Van der Steur ineens op en is het voorbij. „Ik zie, merk en voel dat mijn woorden er niet toe doen. Velen hebben hun politieke oordeel allang geveld.”

Deze week viel voor de VVD niet te regisseren, analyseert een VVD’er achteraf. Dit dossier is en blijft een ramp voor ze. De oppositie besluit vrijdag dat er geen nieuw debat komt om de rol van Rutte nog preciezer uit te dokteren. Dat is er donderdag bij ingeschoten na Van der Steurs vertrek. Maar de andere lijsttrekkers maken zich geen zorgen. Voor Rutte hebben ze in de campagne nog alle tijd.