Wantrouwen in de zorg, daar moet het over gaan

Volle spoedeisende hulp-afdelingen die patiënten moeten weigeren, zorgverzekeraars die artsen wantrouwen in plaats van vertrouwen, niet-werkende computersystemen in de huisartsenzorg, grote ziekenhuisconglomeraten waar de ‘menselijke maat’ ontbreekt. Een paar grieven van voorlopers in de zorg, die in NRC de politiek oproepen tot een realistisch debat. Politici, zo zeggen de artsen, hoogleraren en ondernemers, zouden méér moeten doen dan „luidruchtig reageren op incidenten” en debat durven voeren over vertrouwen in artsen, samenwerking tussen zorgverleners en de macht van zorgverzekeraars.

Gebeurt dit nu niet? Lees de programma’s voor de verkiezingen in maart en zie: vrijwel alle partijen signaleren „bureaucratische trekjes”. „De menselijke maat” is verdwenen uit de zorg, de problemen van patiënten worden genegeerd en er moeten vooral meer artsen dichterbij de mensen komen. Minder marktwerking in de zorg (PvdA, CDA, ChristenUnie, SP) is een belangrijk thema in bijna alle programma’s, net als de macht van zorgverzekeraars. Alleen: een oplossing wordt niet aangedragen. Tekenend is een zin van het CDA - zulke zinnen zijn in alle programma’s te lezen: „Hoewel wij niet geloven in het nut van nieuwe stelselwijzigingen, kunnen we wel flinke slagen maken in de zorg door meer ruimte te geven aan de echte zorgverleners, meer samenwerking en minder marktwerking.”

Lees ook dit interview met André Rouvoet, voorzitter van Zorgverzekeraars Nederland: Zorgverzekeraars zijn de natuurlijke pispaal

Wat ook ontbreekt: antwoord op de vraag wat níét kan? Liever publiek geld voor hightech operatietechnieken of voor extra wijkverpleging voor ouderen? En wat mag een gewonnen levensjaar kosten aan publiek geld? Gevoelige onderwerpen, die beter vermeden kunnen worden in de verkiezingsprogramma’s. Niet de beste plaats om zeer controversiële keuzes bekend te maken. Maar juist dat willen de initiatiefnemers wel: „Gratis zorg bestaat niet, keuzes zijn onontkoombaar. Het is aan u, politiek leiders van Nederland, om zonder dralen kenbaar te maken waar uw partij voor staat.”

Jim van Os, hoogleraar in de psychiatrie, Universitair Medisch Centrum Maastricht

Waar gaat de discussie nu vooral over?
„Politici zijn erg geïnteresseerd in het begrip ‘verwarde mensen’. Het klinkt goed en het gaat er vaak over in de media. Maar ik vind het een erg ‘verwarde’ discussie. Ja, er is bezuinigd in de geestelijke gezondheidszorg waardoor mogelijk onderbehandeling ontstaat, maar het krioelt daardoor echt niet van de verwarde mensen op straat.

We hebben in Nederland nog steeds de meeste bedden voor psychiatrisch patiënten van heel Europa. Er zijn misschien meer meldingen van verwarde mensen bij de politie, maar het is volstrekt onduidelijk of er een causaal verband is.

Politici vermijden belangrijke onderwerpen in de gezondheidszorg want er valt niets te winnen.

Het is een discussie die gaat over wat de burger belangrijk vindt in het straatbeeld en dat leidt de aandacht af van waar het echt over zou moeten gaan. Politici vermijden belangrijke onderwerpen in de gezondheidszorg want er valt niets te winnen.”

Waar zou het over moeten gaan?
„Het is een taai en vervelend onderwerp en je kunt er in verkiezingstijd geen stoere maatregelen over aankondigen, maar het zou moeten gaan over de verzakelijking van de zorg, en hoe we dat terug kunnen dringen. Er is in de geestelijke gezondheidszorg een systeem geïntroduceerd waarin de zorgverzekeraar steeds meer controles eist om de kosten te beheersen.

De ‘tijdschrijvende diagnosehandelaar’ die alles wat hij doet goed bijhoudt, wint. De zorgverleners die de meeste aandacht besteden aan kleinschaligheid, relaties, weerbaarheid en communicatie, die hebben verloren.”

Bart Meijman, huisarts, initiatiefnemer beweging ‘Dappere Dokters’

Waar gaat de discussie over?
„De politieke discussie komt vaak neer op luidruchtig reageren op incidenten.

Debatten zijn toegespitst op medische ethiek of het eigen risico. Een onderwerp zoals euthanasie komt heel vaak terug in de politiek, terwijl het relatief gezien over weinig mensen gaat.

Ik ervaar iedere dag weer problemen in mijn werk die allerlei huisartsen herkennen. Het was een tijdlang normaal dat ik geen intensieve zorg meer mocht declareren bij de zorgverzekeraar als een terminale patiënt niet binnen 13 weken was overleden. Je kunt dan moord en brand schreeuwen over die paar keer dat het voorkomt, maar ik wil het liever hebben over het grote plaatje: waarom vertrouwt de zorgverzekeraar mij niet als ik 14 of 15 weken declareer? Waarom moet ik me zo extreem verantwoorden?”

Waar zou het over moeten gaan?
„Waar gaat het geld naartoe? Of vooral: waar hebben wij als politieke partij géén publiek geld voor over? Dat is voor mij de belangrijkste vraag. Op de werkvloer wil ik antwoorden waar ik mee verder kan. Welke keuzes maken de politieke partijen: gaat het geld naar nieuwe technologie, naar thuiszorg, nieuwe chemotherapie of juist meer handen aan het bed?

Het kan niet allemaal tegelijk, de publieke middelen zijn beperkt. Dus laat duidelijk zien waar je voor staat „Wat de huisarts betreft zou ik willen dat politici zich uitspreken over het bevorderen van samenwerking tussen artsen. Een groot probleem is ICT-versnippering en computersystemen die niet op elkaar aansluiten, waardoor ik vaak lastig kan communiceren met apothekers en artsen in het ziekenhuis.

Een groot probleem is ICT-versnippering en computersystemen die niet op elkaar aansluiten

Stel dat je een patiënt met kanker hebt, dan is het heel belangrijk dat de huisarts samenwerkt met de specialist in het ziekenhuis en de artsen die zorgen voor de revalidatie. Weten de artsen wel van elkaar wat ze doen? Ik hoor politici er zelden over.”

Henriëtte van der Horst, hoogleraar huisartsgeneeskunde, VU medisch centrum

Waar gaat de discussie vooral over?
„De politiek blijft alle mantra’s over eigen regie en eigen verantwoordelijkheid maar herhalen, maar in praktijk betekent het gewoon dat een deel van de mensen net de zorg krijgt die ze nodig heeft.

We gaan uit van de mondige burger, maar het merendeel van de mensen wordt al tureluurs als ze een zorgpolis moeten kiezen op de site van de zorgverzekeraar. Verschillen in gezondheid nemen alleen maar toe in een welvarend land als Nederland.”

Waar zou het over moeten gaan?
„Wat vinden we dat de zorg mag kosten? Waar heeft iedere Nederlander recht op? Je kunt wel zeggen dat the sky the limit is, maar dan kun je andere dingen niet doen.

Je kunt wel zeggen dat the sky the limit is, maar dan kun je andere dingen niet doen

De medicijnen voor sommige patiënten kost honderdduizenden euro’s per jaar, en als je kijkt naar wat het oplevert valt dat soms tegen. Waarom zouden we dat geld niet besteden aan bijvoorbeeld het verbeteren van de uitgeklede ouderenzorg? Het is een lastig gesprek om te voeren want je moet af en toe harde keuzes maken. In het abstracte kun je het erover hebben en zouden we het met z’n allen wel eens kunnen worden. Maar als er echte keuzes gemaakt moeten worden, komen al snel veel emoties bij kijken. Toch zullen met elkaar, als samenleving, moeten bepalen wat de grenzen zijn.”

Hans van der Schoot, voorzitter Raad van Bestuur OLVG

Waar gaat de discussie over?
„Dit is precies het probleem: niemand neemt de regie in de zorg.

In 2006 zijn de zorgverzekeraars verantwoordelijk geworden voor inkoop van zorg voor de beste kwaliteit en prijs. Ze concurreren met elkaar, de overheid heeft zich teruggetrokken. Ik merk dat belangrijke systeemdiscussies daardoor in de politieke arena niet meer worden gevoerd. Het systeem met concurrerende zorgverzekeraars, die verantwoordelijk zijn voor prijs én kwaliteit, is dat wel het juiste?

Het Nationaal Zorgfonds van de SP is in ieder geval een aanzet tot een debat

„In de verkiezingsprogramma’s zie ik wel terug dat de macht van zorgverzekeraars als probleem wordt benoemd, maar oplossingen ontbreken. Alleen de SP komt met een idee voor een Nationaal Zorgfonds - dat is in ieder geval aanzet tot een debat. Minister Schippers hoor ik de laatste maanden veel over een waardig levenseinde en over dure medicijnen. Allebei belangrijk, maar ik zou liever zien dat de overheid óók meer regie neemt over onderwerpen die álle patiënten rechtstreeks aangaan.”

Waar zou het over moeten gaan?
„Het belangrijkste is de acute zorg. Deze week hebben wij bijna een patiënt moeten doorsturen, omdat het ziekenhuis vol lag. Die patiënt kon in geen enkel ziekenhuis in Noord-Holland terecht: allemaal vol. Uiteindelijk had alleen Leeuwarden plek. Nou, dan is er toch iets helemaal verkeerd?

Behandelstops op spoedeisende hulpafdelingen zijn al maandenlang een probleem, dat is niet nieuw. Wij zien veel ouderen op onze spoedafdeling, bijvoorbeeld omdat zij langer thuis wonen vanwege wetswijzigingen in de ouderenzorg.

Zorgverzekeraars zouden door die verandering ook meer spoedeisende zorg moeten inkopen, maar dat gebeurt onvoldoende. Er is ook niemand die dit probleem echt oppakt en regie neemt. Daar zouden we het over moeten hebben, want nu worden patiënten de dupe van het systeem.”

Chris Oomen, bestuursvoorzitter zorgverzekeraar DSW

Waar gaat de discussie over?
„Wanneer de politiek praat over zorgverzekeraars, gaat het al snel over het eigen risico en de macht van zorgverzekeraars ten opzichte van individuele artsen.

Dat eigen risico is een belangrijke discussie, want het bepaalt hoeveel burgers zelf meebetalen aan de zorg. Maar het is een relatief klein onderwerp. De ene partij wil dat we 100 euro minder betalen, de andere wil het gelijk houden.

Schandalig dat door ziekenhuisfusies grote conglomeraten ontstaan

Over grote stelselwijzigingen durft de politiek zich minder uit te spreken, merk ik. Politici zeggen te pas en te onpas dat wij zorgverzekeraars te machtig zijn, maar hoe willen ze dat oplossen? En welk financieringssysteem staan ze dan voor? En over dat eigen risico: als dat lager wordt, is ergens anders minder geld voor in de zorg. Dat moeten politici eerlijk zeggen.”

Waar zou het over moeten gaan?
„Ik denk meteen aan grote ziekenhuisfusies. Daar hoor ik politieke partijen bijna nooit over, maar het is schandalig dat er zulke grote conglomeraten ontstaan die ontzettend machtig zijn. Zorg moet regionaal geregeld worden. Liefst zo dichtbij mensen thuis als mogelijk.

Het vertrouwen teruggeven aan artsen op de werkvloer, ze niet overladen met bureaucratische eisen en formulieren die ze moeten invullen voor hun patiënten. Een arts moet soms tientallen formulieren invullen om herhaalrecepten voor chronische patiënten aan te vragen. Ons zorgstelsel gaat nog te vaak uit van wantrouwen tussen zorgverzekeraar, arts en patiënt. We moeten naar vertrouwen. Dáár moeten we het over hebben.”