Rusland beïnvloedt ons vooral online

De AIVD windt er geen doekjes om. „De wereldwijde Russische campagne om beleid en beeldvorming ten aanzien van Rusland te beïnvloeden raakt ook Nederland.” Dat schrijft de inlichtingendienst op zijn website. „Rusland maakt hierbij deels gebruik van een contactennetwerk dat in de jaren daarvoor is opgebouwd. (…) Rusland heeft veel kennis en ervaring, met name vanuit de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, op het gebied van beïnvloedingsoperaties. (…) Die zijn veelal gericht op het politieke en zakelijke domein, maar ook op cultuur en media”, zo vervolgt de AIVD.

In veel landen, waaronder de Verenigde Staten, is onrust ontstaan over vermeende Russische inmenging in het democratische proces. De vraag is nu wat er in Nederland zichtbaar is van mogelijke Russische beïnvloeding van media en politiek.

Met name het neerhalen van vlucht MH17 en de Nederlandse voortrekkersrol bij nieuwe sancties tegen Rusland maken Nederland volgens inlichtingenexperts tot een relevant doelwit in de Russische informatiecampagne. „De Russische inspanning op dit gebied lijkt mondiaal, en ook in Nederland, geïntensiveerd na de interventie in Oekraïne”, schrijft de AIVD.

Zoals vaker bij inlichtingendiensten blijft het bewijs voor de beschuldigingen achterwege. Welke beïnvloeding er precies plaatsvindt, wordt volgens de AIVD wel met relevante Nederlandse overheden gedeeld, maar niet met het publiek.

Zichtbare Russische beïnvloeding vindt in Nederland vooral via internet plaats. Daar zijn Engelstalige media als RT (voorheen Russia Today) en Sputnik, die door de Russische overheid worden gefinancierd, nadrukkelijk aanwezig. Beide mediakanalen zijn opgericht om de Russische visie op de werkelijkheid te presenteren.

RT claimt een bereik van ruim 700 miljoen mensen in meer dan 100 landen, al zetten analisten daar vraagtekens bij. Behalve via internet is het kanaal bij meer dan drie miljoen mensen in Nederland via de kabel beschikbaar. Een mediatoezichthouder in het Verenigd Koninkrijk tikte RT op de vingers vanwege misleidende of onevenwichtige berichtgeving over de conflicten in Syrië en Oekraïne. Sputnik verspreidt regelmatig nepnieuws.

‘Dubbele bliksemschicht SS?’

De inhoud van beide mediakanalen wordt door alternatieve Nederlandse nieuwssites als ‘Ninefornews’ en ‘Destillewaarheid’ veelvuldig overgenomen en ook op sociale media worden hun beelden en artikelen regelmatig gedeeld. Dan gaat het onder meer om artikelen die het door Nederland geleide onderzoek naar de toedracht van de MH17-ramp bekritiseren. Maar ook absurder ‘nieuws’ als ‘Nieuw NAVO-hoofdkwartier geïnspireerd op dubbele bliksemschicht SS?’, zoals Ninefornews schreef op basis van „staatspersbureau” Sputnik. Het door RT verspreide bericht dat Islamitische Staat is opgericht en gefinancierd door de Verenigde Staten keert in discussies op Twitter en Facebook regelmatig terug.

Ook op website GeenStijl zijn regelmatig berichten uit Russische media te vinden, vooral in relatie tot de situatie in Oekraïne. Soms wordt de lezer daarin regelrecht misleid. In het bericht ‘Nederland vuistdiep in verdediging Oekraïne’, met als bron de website Fort Russ, werd begin november gemeld dat Nederlandse militairen in Oekraïne schietoefeningen deden om de Russische president Poetin te treiteren. In werkelijkheid ging het om een bezoek aan Oekraïne in het kader van de OVSE, zoals het Oekraïense persbureau UNN meldde. Rusland is ook lid van de OVSE en wordt in dat verband eveneens door Nederlandse militairen bezocht.

In aanloop naar het Oekraïne-referendum waren op GeenStijl veelvuldig artikelen te lezen die vooral het Russische perspectief op het conflict in het land vertolkten. Oekraïne werd volgens GeenStijl door de „uitbreidingsdrift” van Brussel „ingelijfd” door de EU en het associatieverdrag met de Unie was de oorzaak van de „burgeroorlog” in Oekraïne. Daarbij werd de rol van Rusland regelmatig genegeerd.

Een voorbeeld van directere Russische beïnvloeding waren artikelen van Vladimir Kornilov die op GeenStijl en The Post Online verschenen. Vladimir Kornilov is een in Rusland geboren Oekraïner die tegenwoordig in Nederland woont. Hij was jarenlang de directeur van de Oekraïense afdeling van het Instituut voor GOS-landen. Dit instituut, opgericht door de Russische parlementariër Konstantin Zatoelin, behartigt Russische belangen in landen die deel uitmaken van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten, wat allemaal voormalige Sovjetstaten zijn. Kornilov behoort ook tot de geestelijk vaders van de Volksrepubliek Donetsk; een van de opstandige regio’s in het oosten van Oekraïne.

The Post Online publiceerde een artikel van Kornilov onder de kop ‘Vrienden in Nederland: verraad Oekraïne niet en stem tegen het associatieverdrag’. Kornilov beschreef zichzelf als een „expat” en ondertekende het artikel met ‘politiek analist en historicus’. De lezer bleef onwetend over het feit dat hij vanwege zijn nauwe banden met Rusland (Kornilov ontving een patriottische onderscheiding uit handen van de Russische minister van Buitenlandse Zaken) Oekraïne is ontvlucht.

Overigens schopte Kornilov het ook tot een uitzending van Nieuwsuur, waarin hij ook met het neutrale ‘politiek analist’ werd aangeduid.

Ook in andere ‘alternatieve media’ zijn regelmatig pro-Russische geluiden te horen. Op de nieuwssite Novini, dat een conservatief christelijke signatuur heeft, verschijnen regelmatig artikelen die Rusland en president Poetin in een gunstig daglicht stellen en de VS en de Europese Unie bekritiseren. De site nam onder meer een achtergrondartikel over van de Russische denktank Katehon, die wordt geleid door de rechts-nationalistische Kremlin-ideoloog Aleksandr Doegin. Daarin wordt onder meer gesteld dat de ‘Pax Americana’ de Europese volken van hun eigen aard heeft beroofd.

Harry van Bommel

De traditionele christelijke waarden die het bewind van president Poetin zegt te vertegenwoordigen, maken Rusland voor sommige conservatieve christenen een mogelijke bondgenoot, al zitten Nederlandse christelijke politieke partijen als de SGP en de ChristenUnie zeker niet op een pro-Russische lijn.

Russische beïnvloeding van de Nederlandse politiek, zoals de AIVD die naast invloed op de media signaleert, is moeilijk aan te wijzen. Binnen de SP lijkt het Russische geluid zijn weg wel te vinden. Tijdens zijn nee-campagne voor het Oekraïne-referendum toerde Tweede Kamerlid Harry van Bommel vorig jaar langs zaaltjes met een groepje mensen dat volgens hem uit Oekraïense Nederlanders bestond.

@mvanhulten dat waren Nederlanders. Geen Russen. En anders dan jij hebben wij geen buitenlands geld aangenomen.

— Harry van Bommel (@harryvandesp) April 8, 2016

Deels ging het echter om Russische Nederlanders. Een aantal van hen organiseert regelmatig kleinschalige pro-Russische demonstraties en is erg actief op sociale media met het bekritiseren van het Westen en de westerse berichtgeving over Rusland.

Tijdens de referendumcampagne werkten ze samen met Vladimir Kornilov, die in Russische media tegenwoordig vaak als bron dient van kritische berichten over Nederland en de EU. Een etnische Russin uit het Oekraïense Donetsk, die op sociale media met enige regelmaat de Russische president Poetin prijst, speelde een belangrijke rol in de referendumcampagne van de SP en is ook lid van de partij.

Wilders houdt de boot af

Onder PVV-stemmers kan de Russische president Poetin zeker op sympathie rekenen, maar partijleider Geert Wilders houdt, in tegenstelling tot andere anti-immigratie-partijen waarmee de PVV in het Europarlement een fractie vormt, de boot grotendeels af. Vooral sinds het MH17-drama vormen associaties met Rusland een electoraal risico. Wel is Wilders regelmatig op de Russische televisie te zien.

Duidelijk is ook dat Wilders niet gediend is van al te veel kritiek op Rusland, zo bleek uit e-mails die bij De Telegraaf terecht kwamen. Toen PVV-Kamerlid Raymond de Roon zich in 2014 uitsprak tegen de levering van Franse marineschepen aan Rusland, riep Wilders hem tot de orde. „Dit is echt veel te kritisch over Rusland. Is ook niet zo in de fractie besproken. Waarom weet ik hier niks van??” schreef hij volgens De Telegraaf.

Hoewel critici van de EU en de VS graag gebruik maken van oorspronkelijk Russische mediaberichten die het Westen bekritiseren, lijkt de Russische invloed in de ‘mainstream media’ en de politiek vooralsnog beperkt.

Onder de bevolking lijken eventuele Russische beïnvloedingsoperaties ook weinig invloed te hebben. Recent onderzoek van de Europese Commissie wijst uit dat Nederland een van de EU-landen is waar veel mensen een zeer negatief beeld hebben van Rusland.