Football Leaks: ‘uniek inkijkje’ of ‘wisten we dit allemaal al’?

‘Football Leaks laat het grote publiek zien hoe verrot de bedrijfstak van het professionele voetbal is”, zegt Theo van Seggelen, secretaris-generaal van de internationale vakbond voor professionele voetballers, FIFPro. „Vroeger was het al niet best, maar er zijn twee dingen veranderd: het gaat nu om veel meer geld én alles komt uit.”

Van Seggelen, ooit prof bij Telstar en vanaf de jaren negentig drijvende kracht achter de vakbond voor betaald voetballers, is somber over de toekomst.

„Neem de exorbitante betalingen aan tussenpersonen of het feit dat we toestaan dat er stromannen optreden als spelersmakelaar. Als we met zijn allen ons best doen is het binnen een maand geregeld. Maar je moet het wel willen.”

Die wil is er niet, merkt hij tijdens zijn besprekingen door heel Europa. „Clubs, bonden en makelaars houden elke wezenlijke verandering tegen. Ze hebben simpelweg geen behoefte aan regulering. De belangen zijn daarvoor te groot. Terwijl het van de gekke is. Nu al blijkt dat eenderde van het geld verdwijnt naar financiers en investeerders buiten het voetbal. Straks is het tweederde. En wat dan?”

Zijn suggestie: „Laat het maar ploffen. Er moet een moment komen dat we met zijn allen besluiten dat het zo niet langer kan. Want erger dan dit kan niet.”

Toch is Van Seggelen, die spreekt namens de voetballers die de geldmachine laten draaien, een roepende in de woestijn. Wie, zoals NRC en het Europese onderzoeksplatform EIC, aan betrokkenen vraagt naar oplossingen, verdwaalt in platitudes. Alle journalistieke bevindingen van Football Leaks ten spijt.

Nummer één: ‘Dit wisten we al.’ Twee: ‘Zo gaat het nou eenmaal in het voetbal.’ Drie: ‘Sportjournalisten begrijpen wel hoe de voetbalwereld in elkaar steekt.’ Lees: andere journalisten niet. Vier: ‘Wij clubs moeten wel gezien de concurrentie.’ Vijf: ‘De FIFA, dat zijn pas boeven!’

Voetbal is geen liefdewerk oud papier

Jurist Roberto Branco Martins, directeur van de belangenorganisatie van spelersmakelaars Pro Agent, denkt dat Football Leaks buitenstaanders heeft laten zien „dat profvoetbal geen liefdewerk oud papier meer is”.

Maar ook Branco Martins, die tevens sport en recht doceert aan de Universiteit van Amsterdam, ziet de fragiele situatie in de „grootste entertainmentindustrie ter wereld.” „Clubs verdienen veel geld aan het opleiden en verkopen van spelers. Dat hoort bij het bedrijfsmodel van het moderne voetbal. Maar ja, het zijn ook jonge mensen, aan het begin van een carrière. Die spanning zal er altijd zijn.”

In meer regelgeving ziet hij weinig heil. „Overkoepelende organisaties als de FIFA en de UEFA zijn te veel met zichzelf bezig om regels te kunnen afdwingen. Hun bestaansrecht is dat zij het monopolie hebben gekregen om lucratieve toernooien te organiseren, zoals het WK of de Champions League. Maar als zij te veel noten op hun zang hebben, botsen ze met de grote clubs. Die zeggen: als we te veel last van jullie hebben, regelen we onze eigen topcompetitie wel.”

De FIFA heeft zelf een vacuüm gecreëerd door de wereld van de makelaars te dereguleren, zegt Antoine Duval, onderzoeker bij het International Sports Law Centre van het Asser Instituut in Den Haag. „Dit vacuüm kan alleen worden opgevuld door de Europese Unie. Het geld waar al die makelaars en andere tussenpersonen op uit zijn zit in de vijf grote Europese competities: Spanje, Engeland, Duitsland, Italië en Frankrijk. Als we het op Europees niveau regelen, zijn we er.”

Het gaat om politieke wil

Duval bestrijdt het idee dat het systeem niet onder controle te krijgen is. „Er is geen aanleiding om fatalistisch te zijn. Het transfersysteem is geen natuurlijk fenomeen, maar door mensen gemaakt. Dat betekent dat we het kunnen veranderen. Het gaat om politieke wil.”

Maar Europese regels maken duurt lang en politieke wil is vluchtig. „Daarom is het belangrijk dat journalisten doorgaan met het blootleggen van deze praktijken. Football Leaks moet nu niet ten einde komen, maar juist verdergaan.”

De Europese voetbalindustrie is een „financiële zeepbel”, zegt Duval, die is ontstaan toen de televisierechten van de competities werden geprivatiseerd. „De nationale competities kregen een monopolie om die rechten te verkopen. Dat heeft de enorme toevloed van geld in het voetbal mogelijk gemaakt. Misschien moeten we proberen ons een wereld voor te stellen waarin die rechten vervallen, en voetbal weer gratis te bekijken is via de publieke omroepen. De mensen in de voetbalindustrie worden er armer door, maar burgers rijker: gratis voetbal kijken op tv, en minder betalen voor een seizoenskaart. Uiteindelijk zijn het de consumenten die de zeepbel financieren.”

Henk Spaan, voetbalanalist en columnist in onder meer Het Parool, is minder enthousiast dan Duval. „Mijn bezwaar tegen Football Leaks is dat hackers of zelfverklaarde klokkenluiders de journalistieke agenda bepalen. Daardoor krijg je selectiviteit. De Volkskrant onthulde vorig jaar het salaris van Abdelhak Nouri van Ajax. Daar heeft die jongen last van, want hij wordt er door minder verdienende trainers op aangesproken terwijl andere jongens hetzelfde contract hebben. Dat vind ik niet goed.”

„Tegelijkertijd is het goed dat sommige stukken in de serie inzicht bieden in de duistere kant van het voetbal. Want de voetballerij is een schimmige en soms zelfs perverse wereld. Dat klopt.”

Het gaat in het mondiale voetbal om onvoorstelbaar veel geld, zegt Spaan. „Dat vraagt een sterke tegenmacht om die markt te reguleren. Een van de grootste moeilijkheden daarbij is dat er op ieder niveau bestuurlijke problemen zijn. Allereerst is de FIFA zelf een probleem. In Nederland is de KNVB onmachtig en is het niveau van de bestuurders bij voetbalclubs schrikbarend laag. Dáár moet verandering in komen. Een begin van verandering zou kunnen zijn dat iemand van het kaliber Louis van Gaal bij de KNVB aan de slag gaat met al zijn ervaring en gezag.”

Wat vindt de sector normaal?

Marcel Pheijffer, hoogleraar accountancy en voormalig lid van de licentiecommissie van de KNVB, had een déjà vu bij het lezen van Football Leaks. „Deze onthullingen doen me denken aan de beurs- en de bouwfraude. Of recenter die in de bancaire wereld, de trustsector en de accountancy. Het geeft de buitenwereld een veel beter inzicht in wat binnen een sector als normaal wordt ervaren.”

Pheijffer gelooft in „de reinigende werking” van goed gedocumenteerde artikelen. „Dit soort onthullingen zijn nodig om veranderingen op gang te brengen in het voetbal. Niet op korte termijn en al helemaal niet vanuit de voetbalwereld zelf. Kijk maar hoe terughoudend FIFA-baas Infantino reageerde op de publicaties. Maar deze publicitaire druk helpt bij het opschonen van zo’n naar binnen gekeerde sector als het voetbal. Het wijst betrokkenen op het belang van integriteit, respect voor spelers én de belastingbetaler – die indirect meebetaalt aan het professionele voetbal.”