Dit is waarom Wilders het zo goed in de peilingen doet

Janny (52), pedicure, is sinds twee maanden oma. Het hartje van de baby klopte niet toen hij werd geboren. De artsen reanimeerden minutenlang, de baby bleef in leven en is gezond. Janny vertelt het trots, in haar maisonnette aan de rand van Den Haag. Ze zet koffie met cupjes van de Hema. „Alleen”, roept ze vanuit de keuken, „ik maak me zo’n zorgen over de wereld waarin die kleine man opgroeit. Ik hoop dat hij wordt beloond als hij hard werkt. Dat hij dezelfde kansen krijgt als een allochtoon die hier is komen wonen.”

Janny stemt PVV, en die partij is optimistisch op weg naar de verkiezingen van maart. In de Peilingwijzer, een gewogen gemiddelde van vijf grote peilingen, komt de PVV uit op 27 tot 31 zetels.

Wie vormen die achterban verder?

Zelf denkt PVV-leider Geert Wilders dat het gaat om „uw chauffeur, uw tuinier, uw huisarts of uw huishoudelijke hulp, de vriendin van de griffier, uw fysiotherapeut, de verpleegster in het verpleeghuis van uw ouders of de bakker bij u in de buurt”. Dat vertelde hij althans de rechters tijdens het slotwoord van het proces tegen hem. Wilders wil maar zeggen: gewone Nederlanders, die stemmen PVV.

Het bureau Ipsos deed onlangs onderzoek onder PVV-kiezers. De cijfers zeggen: PVV-stemmers zijn iets vaker man dan vrouw, vaker dan gemiddeld lager of middelbaar opgeleid, en meer geïnteresseerd in politiek dan de gemiddelde Nederlander.

Wilders heeft een zeer trouwe aanhang, ontdekte Ipsos. 56 procent van de PVV’ers overweegt alléén PVV als er gestemd moet worden. Bij andere partijen is het aandeel van de kiezers met een unieke voorkeur vaak tussen de 20 en 30 procent.

In deze buurten zit de meest trouwe achterban van de verschillende politieke partijen, gebaseerd op de verkiezingen in 2012 (Tweede Kamer) en 2015 (Provinciale Staten). Data: Stichting Politieke Academie/Joost Smits

Kiezers afzeiken

Janny en haar man Joël (50), ambulancechauffeur, stemmen sinds de oprichting PVV. Ze willen niet met hun achternaam in NRC – de baas hoeft hun stemvoorkeur niet te weten. Janny: „Laat Wilders maar premier worden. Hij zegt waar het op staat. En hij luistert naar het volk. Als ik dan Mark Rutte zie, onze lachende minister-president… Die negeert gewoon onze ‘nee-stem’ bij het Oekraïnereferendum. Dan zeik je je eigen kiezers af. Dat zou Wilders nooit doen.”

Janny werkt in een verzorgingshuis om de hoek. Hard werken, en dat is zwaarder geworden. Janny vraagt aan familie van overleden mensen of ze hun incontinentiemateriaal mag hebben. Anders is er te weinig voor andere ouderen, sinds het huis een ‘luierquotum’ heeft. Janny: „Maar in Den Haag hebben ze het over Zwarte Piet. Alsof dat een probleem is.”

De PVV wint op het stembureau in deze buurt verkiezing na verkiezing. „We wonen hier prettig”, zegt Janny. Al zijn er rond de woning wel problemen, vindt ze. „Met allochtonen.” Ze begint een opsomming: op twee hoeken wonen Marokkaanse gezinnen. De één rustig, bij de ander zit volgens Janny vaker iemand in de gevangenis dan dat-ie thuis is – „ruimt wel lekker op”.

Er woont ook een donkere man op de galerij. „Schat van een kerel”, zegt Janny. „Hij past zich gewoon aan en doet normaal. Er zijn veel goeien hoor, maar de slechten verpesten het.”

Zeg niet dat Janny niet met buitenlanders kan opschieten. Haar zwager komt uit Pakistan, de vriendin van haar zoon is Hindoestaanse – „een bruin meisje met lieve, rustige ouders”. Over geloof wordt niet gepraat; daar komt maar ruzie van. „Het is simpel: we accepteren en respecteren elkaar. Zolang je dat doet en je past je aan, dan is er niks aan de hand. Zegt Wilders ook.”

Goede kant van de geschiedenis

In een Utrechts café zit Jordy van Lith (24). Hij is zelfstandig ondernemer, studeerde sociologie aan de universiteit van Tilburg. Zo op het eerste oog geen typische Wildersstemmer, zegt Van Lith zelf. Juist daarom wil hij geïnterviewd worden. Van Lith ergert zich eraan dat PVV-stemmers vaak worden weggezet als „tokkies uit een volksbuurt”. In de media ziet hij PVV-stemmers die hun hart luchten, maar moeilijk onder woorden kunnen brengen waarom ze zich zo thuis voelen bij de PVV. „Ik wil laten zien dat ook hoogopgeleide mensen van de PVV kunnen houden.”

Het is in zijn kringen niet normaal om PVV-aanhanger te zijn, vertelt Van Lith. Hij heeft sms’jes gekregen van vrienden. ‘Succes met je leven, maar ik hoef je niet meer te spreken’, stond er. Ontspoord, niet goed bij zijn hoofd, een racist – zo noemen mensen hem. Van Lith: „Alsof veel mensen bezig zijn aan de juiste kant van de geschiedenis terecht te komen.”

Van Lith vindt zichzelf niet ontspoord, en zeker geen racist. Zijn analyse is dat mensen in Nederland het gevoel hebben dat ze hun eigen leven niet meer kunnen inrichten. „Ik zie onder PVV-stemmers een diep verlangen naar veiligheid en een eigen identiteit. De angst voor intolerantie is groter dan de wens om Nederlandse normen en waarden uit te dragen.”

Het Oekraïnereferendum is voor Van Lith, net als voor Janny en haar man Joël, symbool geworden voor het „schofferen van kiezers”. „Het gevoel dat zij worden genegeerd, is sterk. Het moreel kompas van de politiek staat afgesteld op andere onderwerpen dan die van de meeste mensen. Wat hebben we nog gemeen met elkaar, en wie trekt een grens? Dat is voor veel mensen alleen nog Geert Wilders.”

Buitenstaander

Dat Wilders nauwelijks face to face contact zoekt met zijn publiek, doet zijn kiezers weinig. Zijn boodschap verspreidt de PVV-leider via Facebook, Twitter en nieuwsbrieven. Dat komt deels doordat hij streng beveiligd wordt, maar het is ook een tactiek die goed werkt, vertelt socioloog Koen Damhuis. „Wilders kiest een buitenstaanderspositie.”

Voor zijn boek Wegen naar Wilders, dat in februari uitkomt, nam Damhuis diepte-interviews af met 64 PVV-stemmers. Ja, zegt hij, het zijn gewone Nederlanders met allemaal verschillende achtergronden.

Maar Damhuis ziet ook een belangrijke overeenkomst: „PVV-stemmers voelen zich vrijwel zonder uitzondering buitengesloten door de politiek. Veel PVV-stemmers hebben een negatieve ervaring in hun eigen omgeving en koppelen dat aan een falend systeem. Eindelijk, zeggen ze, durft iemand er iets van te zeggen. Dat hij ook nog is veroordeeld door de rechter voor ‘minder Marokkanen’, is koren op zijn molen. Geert Wilders heeft ballen, zeggen zijn kiezers. Híj wel.”