De wereld achter de Chinese Van Goghs

Ze zijn zo alomtegenwoordig dat je ze vaak niet eens opmerkt. Pas tijdens het typen van dit stukje besefte ik dat er eentje in mijn huurwoning hangt, een handgemaakte kopie van Van Gogh. Dit Caféterras bij nacht zou best geschilderd kunnen zijn door de hoofdfiguur uit China’s Van Goghs, Xiaoyong Zhao. Zijn familiebedrijfje krijgt in het begin van de film het verzoek 800 ‘Van Goghs’ te maken in 40 dagen voor hun opdrachtgever in Amsterdam.

In het eerste deel van de documentaire wordt de kijker meegenomen in de vaak claustrofobisch en bloedheet ogende ateliers in Dafen, het bekende ‘kunstenaarsdorp’ in het zuiden van China. In 1989 vestigden zich in Dafen een dertigtal kunstenaars om rechtenvrije werken van bekende westerse kunstenaars na te maken, onder meer voor toeristenwinkels in Europa en de VS. Tegenwoordig werken er een 10.000-tal schilders, zelfstandig, onder een baas, of in familieverband zoals bij Zhao. We zien hen ruzieën, slapen, maar vooral non-stop schilderen tussen de drogende doeken.

Regisseur Haibo Yu maakte een fotoserie over Dafen waarmee hij in 2006 de World Press Photo won. Samen met zijn dochter en mede-regisseur Kiki Tianqi Yu zocht hij het onderwerp van zijn prijswinnende foto opnieuw op. Vader en dochter moeten eindeloos veel uren hebben doorgebracht met Zhao en zijn collega’s om de soms best intieme momenten op film vast te leggen. Zhao die zakelijk schilderijen van zijn familieleden beoordeelt, maar als een klein kind vertelt hoe lang hij al droomt over het zien van een echte Van Gogh. Of tijdens een bezoek aan het platteland waar hij vandaan komt in tranen uitbarst omdat hij nooit naar school heeft kunnen gaan.

Maar vooral het tweede deel van de film zorgt ervoor dat je dat goedkope schilderijtje boven je keukentafel met andere ogen bekijkt. Na jaren fantaseren bezoekt Zhao Europa. De teleurstelling als hij ‘zijn werken’ niet in een galerie maar tussen de paraplu’s en souvenirs ziet hangen, is hartverscheurend. Net als de ontsteltenis wanneer hij zijn eigen prijzen vergelijkt met wat er in Amsterdam voor zijn werk wordt gevraagd.

De documentaire maakt een hele wereld tastbaar achter goederen die in het Westen gedachteloos worden geconsumeerd. En geeft tegelijk een blik op arbeidsomstandigheden in hedendaags China. Al kun je je vragen stellen bij de keuze om nergens echt met deze schilders in discussie te gaan. De nadruk op Zhao’s zeer persoonlijke dromen en interpretatie, zorgt ervoor dat je na het kijken van China’s Van Goghs met veel vragen achterblijft. Dafen met zijn honderden kleine en grotere ondernemers is complexer dan de fabrieken waar veel ongeschoolde Chinese arbeiders terechtkomen. Geld komt in talloze conversaties ter sprake, maar onduidelijk blijft vaak wie er wat betaalt in Dafen. En hoe zit het eigenlijk exact met die opkomende markt voor eigen ontworpen schilderijen waarover een paar schilders kort uitweiden?