Tijd voor detox!

‘In bijna alle landen is een sterke en heftige prikkelbaarheid opgeborreld, die samen met een morele vermoeidheid, een gebrek aan optimisme, de neiging om alles en iedereen te wantrouwen, nervositeit en een hoop chagrijn uitmondt in een alomvattend gevoel van onveiligheid.”

Dit kon zo uit het verhaal komen van Jan Terlouw deze week, in De Wereld Draait Door. Maar nee, deze regels zijn van de Oostenrijkse schrijver Stefan Zweig. Hij schreef dit in 1932. Het is de tweede zin van zijn toespraak ‘De ontgifting van Europa’, voor een conferentie in Milaan. Een Franse uitgeverij heeft die, met een andere toespraak, in 2014 uitgegeven onder de titel ‘Appels aux Européens’. Als je hem leest, word je getroffen door de parallellen tussen het interbellum en nu, maatschappelijk en politiek. Zelfs de oplossingen die Zweig aandraagt – het ‘tegengif’ tegen defaitisme, wantrouwen en hysterie – komen ons bekend voor. Weinig opwekkend in een weekend waarin premier Renzi roulette speelt met Italië en Europa, en waarin de Oostenrijkers wellicht heel democratisch het allereerste extreemrechtse staatshoofd van het oude West-Europa kiezen.

Zweig wilde opkomend nationalisme en onbegrip voor andere volkeren en minderheden bestrijden door jonge Europeanen meer in contact te brengen met elkaar, met elkaars (on)hebbelijkheden en geschiedenis. Hij schrijft dat hij een uitwisselingsprogramma wil opzetten voor studenten (hij ging niet naar Milaan omdat mensen als Hermann Göring ook zouden komen, dus zijn tekst werd daar voorgelezen). Ook wil hij één Europese krant maken, in meerdere talen. Zijn derde idee is om een Europese instelling op te richten die onzin en leugens in de media opspoort en weerlegt. Goede ideeën. Behalve dat wij ze al uitgevoerd hebben. Erasmus is het beste, populairste project van de hele Europese Unie. Papieren kranten als The European hebben het helaas nooit gered, maar voor Nederlanders die niet alleen de Haagse interpretatie van Brusselse discussies willen maar ook die van Rome of Stockholm, bestaan online publicaties als Euractiv, Politico of EUObserver. Zelfs de euro heeft zijn eigen ‘krant’, eurointelligence, met dagelijks links naar artikelen in het Spaans, Duits of zelfs Nederlands. Zweigs derde suggestie, de factchecker, bestaat ook. Stratcom, bij de Europese buitenlandse dienst, heeft zoveel werk dat het net is uitgebreid.

Het heeft allemaal verdomd weinig geholpen. Zoals Terlouw triest verwoordde, zijn we in een negatieve spiraal terechtgekomen waarin alles wat Europees is plotseling slecht is. Internationale handel is ineens slecht. Europese veiligheid bestaat niet langer. Compromissen met andere landen over klimaat of monetaire politiek zijn a priori verdacht. Politici kunnen nog zo corrupt en antidemocratisch zijn, zolang ze dwepen met Heimat en muren kunnen ze het schoppen tot premier of president. Degenen die proberen de populisten te stoppen, verscheuren elkaar. Ook dit gebeurde in de jaren dertig: de communisten bestreden de socialisten, in plaats van de fascisten.

Als we nu iets nodig hebben, zijn het capabele, onkreukbare politici die op lange termijn denken, het volk zonodig tegenspreken en het gemeenschappelijk belang vooropstellen. Angela Merkel is zo iemand, François Fillon hopelijk ook. Er komen er ongetwijfeld meer. Of we het met ze eens zijn of niet – laten we hen niet blind afbranden. Zij zijn de beste detox die we hebben.

Caroline de Gruyter is correspondent in Wenen en schrijft wekelijks over Europa.