N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Dertien Disneyprinsessen langs de feministische meetlat

De oudste, Sneeuwwitje, wordt volgend jaar tachtig. Drie generaties prinsessen bracht Disney voort, die vaak de woede wekten van feministen. Dertien prinsessen langs de feministische meetlat.

Herien Wensink

30 november 2016

Leestijd 6 minuten

Beeld Disney

Doornroosje (1959): -1 punt

Wat kunnen we zeggen over het karakter van Doornroosje? Dat ze minimaal eigen initiatief vertoont. Logisch, want driekwart van de film verkeert zij in slaap. Ze is het onderwerp van een strijd met aan de basis vrouwennijd, die in het Disney-universum vaker opspeelt (zie Sneeuwwitje), en een nogal passief object van begeerte.
Zolang ze niet slaapt is Doornroosje lief, bescheiden, verlegen en naïef, en een hopeloze romanticus. Maar algauw ligt ze uitsluitend nog te wachten tot haar prins haar wakker kust. Deze film gaat óver haar; ze is nauwelijks een volwaardig personage.

Van passieve en afwachtende huishoudsters tot stoere zelfstandige heldinnen. Disneyprinsessen komen steeds beter voor zichzelf op. Bekijk het hier in een video:

Beeld Disney

Sneeuwwitje (1937): 2 punten

Sneeuwwitje is iets ondernemender dan Doornroosje, maar belandt uiteindelijk in een vergelijkbare passieve positie: schijndood, dit keer, in afwachting van De Kus. Ze kan hard werken, maar doet dat voornamelijk in de huishouding, in opdracht van zeven ondermaatse mannen die haar begeren.

Blijft desondanks uitsluitend aardig, lieftallig en braaf. Geeft blijk van geringe intelligentie door verdachte appel aan te nemen. Vrouwelijke jaloezie is de katalysator van het verhaal. Uiterlijke schoonheid (bloedrode lippen, roomwitte teint) wordt verheerlijkt. Spiegels spelen een belangrijke rol.

Beeld Disney

Assepoester (1950): 3 punten

Ook Assepoester geeft blijk van een groot arbeidsethos, maar wederom enkel in de huishouding. Ondertussen droomt ze van een ontsnapping via de liefde van een rijke man. Ze wurmt haar voeten in onmogelijke glazen pumps om zijn liefde te winnen en stijgt significant op de sociale en materiële ladder dankzij haar huwelijk. Het maakt haar een gewiekste social climber, die haar schoonheid slim inzet om hogerop te komen, maar erg zelfstandig is ze niet.

In de film is partnerkeuze een mannelijk aristocratisch privilege. En iedereen heeft een obsessie met kleine voetjes als ultiem vrouwelijk schoonheidsideaal.

Beeld Disney

Ariel, of De kleine zeemeermin (1989): 5 punten

Drie decennia na Doornroosje gaat de Disney-prinses er flink op vooruit. Zeemeermin Ariel is – dat valt niet te ontkennen – dapper, ondernemend en reislustig. Ze is eigenwijs, komt in opstand tegen haar patriarchale vader, en durft risico’s te nemen om te krijgen wat ze wil. Haar belangstelling voor het mensenrijk bevestigt haar avontuurlijke aard: ze wil haar wereld vergroten.

Maar die interesse volgt grotendeels uit haar passie voor de knappe prins. Ariel blijkt bereid te trouwen met een man die ze nog nooit heeft gesproken. En ze zal dat ook nooit doen, want ze levert haar stem in om hem te krijgen. Meisje, zegt Ursula de zeeheks geruststellend, je hebt toch je knappe gezichtje? Mannen zitten echt niet op dat geklets te wachten.

Beeld Disney

Jasmine (uit Aladdin, 1992): 6 punten

Jasmine verdient een paar punten als eerste niet-westerse Disneyprinses. Ook zij is avontuurlijk ingesteld, popelt om de wereld buiten de paleismuren te verkennen en aarzelt niet om daarvoor op een vliegend tapijt te klimmen. Heeft geen zin om met een prins te trouwen, en valt in plaats daarvan voor de arme, maar vindingrijke Aladdin.

Aan de andere kant leunt ze nogal op haar seksualiteit. Paradeert voortdurend rond in krappe naveltruitjes, en gooit schaamteloos haar lichaam in de strijd om de schurk te misleiden.

Beeld Disney

Tiana (uit The Princess and the Frog, 2009): 6½ punt

De eerste zwarte Disney-prinses. En daarbij, ook niet onbelangrijk, de eerste Disney-prinses met een baan (serveerster), en een ambitie die verder reikt dan het vinden van liefde: Tiana droomt van een eigen restaurant.

The Princess and the Frog is een tamelijk sekseneutraal sprookje daar de protagonisten grotendeels als kikkers door het leven gaan. Het spreekt voor Tiana dat ze met Naveen wil trouwen, zelfs als hij nog de gedaante van een kikker heeft – oppervlakkig is ze niet.

Maar aan het slot krijgt toch ook zij haar sprookjeshuwelijk met een echte prins, inclusief kroontje. Sámen met prins maakt ze uiteindelijk haar restaurantdroom waar.

Beeld Disney

Belle (1991): 6,8 punten

Nog een prinses voor wie uiterlijkheden secundair zijn. De moedige Belle, die haar vader komt bevrijden uit de klauwen van het beest, en zichzelf in ruil als zijn gevangene aanbiedt, leert van het monster te houden nog voordat ze weet dat onder zijn afschrikwekkende voorkomen een mooie prins schuilt. Wel onderhoudt ze intussen vriendschappelijke relaties met zijn huisraad.

Volgend jaar krijgt Belle een emancipatoire oppepper doordat ze in de live-action remake van de film vertolkt wordt door actrice Emma Watson. Zij gaf haar personage prompt een baan, in het dagelijks bestaan: Belle is uitvinder, en ze leest liever dan dat ze de was doet.

Beeld Disney

Pocahontas (1995): 7 punten

Indianenprinses Pocahontas is een stoere, statige en wijze jonge vrouw. Ze is de eerste Disney-prinses die haar relatie met ‘prins’ John Smith aan het slot niet doorzet. Bovendien redt zij zijn leven. Grote diplomatieke vaardigheden: indianen en Britten staan op rand van oorlog totdat zij zich ermee bemoeit.

En zelfs haar koppige, conservatieve vader laat zich uiteindelijk door haar overtuigen. Koestert verder weinig ambities behalve in harmonie te leven met de natuur.

Beeld Disney

Mulan (1998): 7½ punt

Verdient de liefde van haar man niet met haar schoonheid maar met durf en doorzettingsvermogen. Sterker: hij denkt gedurende een groot deel van de film dat Mulan een jongen is. Verkleed als man probeert ze in het Chinese leger de plaats van haar verzwakte vader in te nemen.

Het kost commandant Li Shang nogal wat moeite om haar de basale militaire vaardigheden bij te brengen – maar dat geldt ook voor haar mannelijke collega’s: te klein, te dik, te dom. Puur door haar doorzettingsvermogen en vindingrijkheid redt ze het, en redt ze en passant ook nog heel China. Looks zijn niet enorm belangrijk. Als meisje is Mulan een grappig onhandig en onaangepast type, en daarna zien we haar bijna alleen nog maar als jongen.

Beeld Disney

Rapunzel (uit Tangled, 2010): 7,8 punten

Rapunzel, Disneyprinses uit de derde golf, emancipeert zich weer op een heel ander niveau. Zij moet zich bevrijden van de geraffineerde emotionele intimidatie van haar nepmoeder, die haar wijsmaakt dat ze dom is en onhandig en het buiten hun toren nooit zal redden. Vindt dan maar eens het geloof in jezelf.

Dat doet ze wel, met de hulp van een knappe oplichter, en door de vernuftige inzet van haar kilometerslange blonde haar – vrouwelijk schoonheidsideaal bij uitstek. Zegen en vloek is het, dat kapsel. En ze aarzelt dan ook niet het te verruilen voor een pittige korte tomboy-coupe, als ze daar haar geliefde mee kan redden.

De zusjes Ana (links) en Elsa (rechts). Beeld Disney

Ana en Elsa uit Frozen (2013): 8,2 en 8,8 punten

Veel is al geschreven over de sympathieke Frozen-zusjes, die een nieuw Disney-heldinnen-tijdperk inluidden. Krijgt de grappige, onhandige Ana door de scenaristen nog twee knappe mannen toegeworpen, zij leert, ondanks haar romantisch gezwijmel, dat de liefde voor haar zus uiteindelijk het belangrijkste is.

En Elsa, weliswaar gezegend met vrije stereotiepe prinsessenlooks (glitterjurk, lang blond haar, onmogelijke wespentaille, enorme poppenogen), kiest haar eigen pad, en wordt een coole, autonome, ongetrouwde koningin.

Beeld Disney

Vaiana (2016): 9½ punten

Typisch, in dit Trump-tijdperk: vrouwelijke heldin van Polynesische afkomst redt de wereld van een klimaatramp, terwijl ze en passant een macho-halfgod wat levenslessen leert. Ook qua esthetisch ideaal betekent Vaiana een stapje in de goede richting.

Natuurlijk, ook zij is weer belachelijk knap (Disney durft qua ‘realistische’ vrouwenweergave nog niet zo ver te gaan als Pixar), maar zie die mollige kuiten, de stevige bovenbenen, bovengemiddeld grote voeten en aandoenlijke flapoortjes; het aartsconservatieve Disney-universum gaat zienderogen vooruit. Belangrijker nog: Vaiana kan vechten, vissen, zeilen en speerwerpen, en verslaat het engste monster zonder hulp van een man.

Lees de recensie van Vaiana: Vaiana is verrukkelijk èn verrassend actueel

Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 30 november 2016

Een versie van dit artikel verscheen ook in nrc.next van 1 december 2016

Dertien Disneyprinsessen langs de feministische meetlat

Doornroosje (1959): -1 punt

Sneeuwwitje (1937): 2 punten

Assepoester (1950): 3 punten

Ariel, of De kleine zeemeermin (1989): 5 punten

Jasmine (uit Aladdin, 1992): 6 punten

Tiana (uit The Princess and the Frog, 2009): 6½ punt

Belle (1991): 6,8 punten

Pocahontas (1995): 7 punten

Mulan (1998): 7½ punt

Rapunzel (uit Tangled, 2010): 7,8 punten

Ana en Elsa uit Frozen (2013): 8,2 en 8,8 punten

Vaiana (2016): 9½ punten

Meest gelezen

Lees ook deze artikelen