Chimpansee heeft automatische bilherkenning

Chimpansees herkennen elkaars billen zoals mensen gezichten herkennen. Ze letten niet op afzonderlijke verschillen, maar kijken naar het hele plaatje. De apen kunnen daardoor moeilijk achterwerken herkennen die ondersteboven worden afgebeeld. Mensen hebben op vergelijkbare wijze moeite met het herkennen van omgekeerde gezichten. Dat schreven Mariska Kret van de Universiteit Leiden en Masaki Tomonaga van Kyoto University woensdag in PLOS ONE.

Chimpansees zijn knokkellopers. Hun achterste valt daardoor meer op dan bij rechtoplopende mensen. Vooral bij ovulerende vrouwtjes, als het gebied rond anus en vagina opzwelt en rood kleurt, is het achterwerk een blikvanger.

Primatoloog Frans de Waal heeft in 2008 aangetoond dat chimpansees elkaar niet alleen aan hun gezicht, maar ook aan hun billen kunnen herkennen. Kret en Tomonaga wilden weten in hoeverre die ‘bilherkenning’ te vergelijken is met gezichtsherkenning bij mens en chimp.

Hersengebied

Mensen zijn extreem goede gezichtsherkenners. Binnen een fractie van een seconde lezen we emotie, geslacht en identiteit af uit een gezicht. Gezichten herkennen is voor mensen zó belangrijk, dat er een speciaal hersengebied aan is gewijd. In MRI-studies licht dat hersengebied op wanneer mensen naar gezichten kijken.

Die efficiënte gezichtsherkenning heeft een zwakte: ondersteboven werkt het niet. In een klassiek experiment uit 1969 zag psycholoog Robert Yin dat mensen gezichten die ondersteboven zijn afgebeeld veel trager herkennen dan normaal.

Yin concludeerde dat normale gezichtsherkenning niet gebaseerd is op afzonderlijke ‘onderdelen’ (ogen, neus, mond), maar op de onderlinge afstand en posities ervan. De snelle verwerking van gezichten lukt ondersteboven niet meer. Het brein valt dan terug op een slomere herkenningsmethode, die ook voor andere objecten wordt gebruikt.

Ook bij chimpansees is dit omkeringseffect voor gezichten gevonden. Kret en Tomonaga wilde weten of dit omkeringseffect ook voor billen zou optreden. Proefpersonen en proefapen kregen kort een foto te zien van een gezicht, voet of bil, al dan niet ondersteboven, en moesten daarna uit twee nieuwe foto’s kiezen welke hetzelfde was als het lichaamsdeel dat ze eerder zagen. De foto’s waren van zowel mensen als chimpansees.

Bij mensen vonden de onderzoekers het verwachte omkeringseffect voor gezichten. Omgekeerde gezichten herkenden ze trager dan omgekeerde voeten of billen.

Billen in kleur

Bij chimpansees was het omkeringseffect voor billen juist sterk – maar alleen bij foto’s in kleur. „Dat wijst erop dat billen een speciale categorie vormen die chimpansees snel verwerken, net zoals wij doen met gezichten”, zegt Mariska Kret.

De resultaten van Kret en Tomonaga passen bij het idee dat in de menselijke evolutie de aandacht van billen naar het gezicht verschoof. Kret: „Bij mensen zwelt het achterwerk niet meer op. In plaats daarvan hebben wij bollere wangen gekregen en meer contrast in het gezicht: witte ogen, rode lippen.”

Primatoloog Frans de Waal noemt het ‘goed mogelijk’ dat chimps achterwerken op eenzelfde holistische manier herkennen als gezichten. „Ze zijn zogezegd achterwerkspecialisten geworden”, laat De Waal per e-mail weten. „Onze achterwerken zitten bovendien verstopt in kleding. Dus we krijgen ook niet de kans dezelfde talenten te ontwikkelen.”

Dat menselijke billen in Japan eigenlijk bedekt horen te zijn, ondervond ook Kret: „Mijn co-auteur en ik hebben het experiment daarom tijdens Kerst en Oud en Nieuw gedraaid, zodat collega’s het niet zouden zien.”